De essentie van coaching biedt een overzicht van de meest gebruikte en gerespecteerde stijlen van professionele een-op-eencoaching. Het is geschreven door gerenommeerde experts op het gebied van coaching en samengesteld door Yvonne Burger, hoogleraar executive coaching en Laurens Knoop, oprichter van The School of Life. In dit eerste hoofdstuk lees je alvast de uitgangspunten van het boek.
Wat is de essentie van coaching?
Een goede coach is goud waard, dat hebben wij als samenstellers van dit boek in ons eigen professionele leven ook ervaren. Hoewel niet iedereen gelijke toegang heeft tot onderwijs en kennis, heeft haast elk mens een intrinsieke behoeft e om te leren, eigen talenten te ontdekken en zich persoonlijk te ontwikkelen. Sommige mensen halen dit uit zichzelf, zonder externe ondersteuning. Maar de meeste mensen hebben bij hun professionele ontwikkeling – en zeker als ze daarin vastlopen – behoefte aan advies, een luisterend oor of actieve begeleiding. Professionele begeleiding door een coach kan een essentieel verschil maken bij het helder krijgen van talenten, het overwinnen van blokkades en het vinden van het juiste spoor in het werk. Of bij succesvol samenwerken, want dit is lang niet altijd gemakkelijk. Veel coachvragen zijn dan ook vaak relationeel van aard. Hoe ga je bijvoorbeeld effectief om met je leidinggevende, je (lastige) collega’s of met veeleisende cliënten? Welke gevoeligheden worden geraakt, welke patronen ontstaan in de interactie en hoe blijf je staan als het spannend wordt?
Een coach kan helpen om hier zicht op te krijgen. De coach staat naast de client, kijkt over diens schouder mee en helpt door onderzoekende vragen te stellen, te luisteren en te spiegelen zodat de client in staat is zelf belangrijke keuzes te maken. Coaching wordt vaak als effectief ervaren – dat blijkt uit de praktijk en ook uit het onderzoek dat tot nu toe in dit vak gedaan is – maar wat maakt dat dit werkt? Welke stijlen en werkwijzen zijn er en welke is het meest passend en effectief?
De ontwikkeling van coaching als professie
Professionele coaching is een jong vak. Het is haast niet voor te stellen dat pas eind vorige eeuw de eerste serieuze coachpraktijken ontstonden. Die bouwden voort op de kennis en tradities van de toen honderd jaar oude psychotherapie, verrijkt met inzichten uit bijvoorbeeld sportcoaching en het snelgroeiende vakgebied van management en leiderschap. De ontwikkeling van theorie, kennisopbouw en een wetenschappelijke basis binnen het vakgebied is pas deze eeuw in een stroomversnelling geraakt.
Het vak heeft een autonome statuur en status gekregen. Mede daardoor bestaan er vandaag de dag uitstekende opleidingen bij particuliere instellingen, hbo’s en universiteiten. Opleidingen die de opgebouwde kennis en inzichten overbrengen op de grote en groeiende groep mensen die coach willen worden. Vele (uitstekende) coaches zijn inmiddels gecertificeerd bij een van de beroepsverenigingen zoals EMCC/NOBCO, ICF of LVSC en volgen supervisie om te blijven reflecteren op hun praktijk.
(On)professionele begeleiding van cliënten
Maar coaching is geen beschermd beroep. Veel mensen noemen zich coach, terwijl ze geen gedegen opleiding hebben gevolgd of aangesloten zijn bij een beroepsvereniging. Elke inwoner van ons land mag zich coach noemen, wat niet behulpzaam is voor de status van het vak. Dit biedt de zich oriënterende client soms weinig houvast om de kwaliteit en betrouwbaarheid van coaching te beoordelen. Hoe zie je door de bomen het bos? Het uitgangspunt zou kunnen zijn: ‘Baat het niet, dan schaadt het niet’, maar zo eenvoudig is het niet. Er kan wel degelijk schade ontstaan bij onprofessionele begeleiding van cliënten.
Elke goed opgeleide coach zou daarom op zijn minst moeten kunnen beoordelen of een client een coach of een psychotherapeut nodig heeft. Daarnaast kunnen cliënten kansen op ontwikkeling missen omdat een coach onkundig is, onvoldoende zelfkennis heeft of een coachstijl gebruikt die niet optimaal aansluit bij het profiel van de client. Of ‘zomaar wat doet’ vanuit een eigen ervaring met coaching of begeleiding in het verleden. Het is voor velen ingewikkeld om te ‘weten wat men niet weet’.
De verschillen en overeenkomsten tussen coaching en therapie
Er zijn overeenkomsten tussen een therapeutische behandeling en een coachtraject, enkele hiervan worden in dit boek behandeld. Veel stijlen en technieken waarmee coaches werken, zijn ontwikkeld door psychologen en psychiaters in de negentiende en twintigste eeuw. Terminologie als ‘overdracht’ en ‘tegenoverdracht’ (wat in verschillende hoofdstukken wordt aangehaald) is ook uit deze wereld afkomstig. Zonder de kennis van en de ervaring binnen de psychotherapie was coaching als vakgebied nu een stuk minder ver ontwikkeld geweest.
Toch is er ook een belangrijk verschil tussen de vakgebieden: coaching richt zich over het algemeen op de professionele ontwikkeling van een client in de context van werk en is in die zin meer doel- en toekomstgericht. Coaching is volgens De Haan en Burger (2021) ‘een manier van werkgerelateerd leren waarbij vooral in tweegesprekken wordt gewerkt’. Coaching heeft volgens hen als doel de professionaliteit van de client te vergroten door de eigen relatie tot bepaalde ervaringen en vraagstukken te bespreken.
Psychotherapie is volgens de Nederlandse Vereniging voor Psychotherapie een effectieve gespreksbehandelmethode voor psychische stoornissen en problemen die zich richt op psychische problemen, varierend van eenvoudige tot uiterst complexe stoornissen. Een van de moeilijkste opdrachten van een coach – en overigens ook van een goede therapeut – is het doorzien van het verschil tussen deze twee behoeftes van een client bij het adviseren van een eventueel traject. Wat heeft iemand op dit moment echt nodig: een goede coach of een goede therapeut? Of misschien beide, en welke volgorde hanteer je dan?
Verschillende stijlen van coaching
Wanneer helder is dat coaching het beste past bij de behoefte van een client, dan dient de vraag zich aan welke soort coaching het meest effectief is voor de ingebrachte vraag. Er bestaan tientallen verschillende stijlen, methodes en werkwijzen van coaching en deze zijn allemaal ongeveer even effectief (zie hoofdstuk 10). De effectiviteit van coaching is daarom niet per se afhankelijk van de methode, maar heeft te maken met de compatibilité de caractère: de match tussen persoonlijkheden en de daaruit voortvloeiende vertrouwensrelatie. Erik de Haan gaat hier in zijn hoofdstuk uitgebreid op in. Hij geeft daarin ook aan dat er wel degelijk aanwijzingen zijn dat bepaalde methoden beter aansluiten bij bepaalde vragen.
Daarom is het voor elke coach die het vak serieus neemt van groot belang om te begrijpen welke methode het beste past bij de vraag van de client. En daarvoor is het niet alleen belangrijk om bij de intake te doorzien wat bij de client ‘de vraag achter de vraag’ is. Eraan vooraf gaat ook de vraag welke stijl het beste past bij de coach zelf, want ook dit maakt volgens onderzoek uit.
Want hoeveel talent een coach ook heeft en hoe goed diens ontwikkelde kwaliteiten ook zijn om te kunnen zien wat een client nodig heeft, wanneer een coach niet een methode hanteert die voor beide partijen een ‘fit’ is, dan loopt men het risico dat coaching niet werkt. Om een dynamiek te bewerkstelligen waarin de client tot diep zelfinzicht kan komen, is naast de generieke menselijke kwaliteit van een coach en het opbouwen van een vertrouwensrelatie, een voor beiden passende manier van werken haast altijd een voorwaarde.
Het venster op coaching
De stijlen die in dit boek beschreven worden verschillen van elkaar op het gebied van twee fundamentele bijdragen die een coach kan bieden en die eerder beschreven zijn in De Haan & Burger (2021). De eerste fundamentele bijdrage gaat over hoeveel ruimte een coach aan de client geeft. Kiest de coach er bijvoorbeeld voor om de gedachten van de client strikt te volgen, of voegt hij er zijn eigen gedachten aan toe? Heeft de coach meer regie in het gesprek, bijvoorbeeld door de keuze van de werkvorm en de structuur waarin de coach werkt, of gaat hij samen met de client op ontdekkingsreis? De tweede fundamentele bijdrage gaat over de aard van de bijdrage: bouwt de coach meer voort op de sterktes van de client of gaat hij op zoek naar te overwinnen obstakels? Is de coach meer ondersteunend, of juist meer confronterend in de gesprekken?
Als je deze twee fundamentele bijdragen tegen elkaar afzet, kom je op een speelveld met vier verschillende mogelijkheden, namelijk (zie figuur 1.1):
- het uitnodigend en begripvol volgen van de client (persoonsgericht coachen);
- het meer afstandelijk volgen, exploreren en confronteren van de client gericht op wat hij niet ziet (inzichtgericht coachen);
- de client helpen door een nieuw kader of aanpak te bieden via eigen vragen, werkvormen, aanpakken en soms aanwijzingen (probleemgericht coachen);
- de client helpen door hem op een positiever, opbouwend gedachtespoor te brengen, en te exploreren wanneer een probleem zich niet voordoet en wat daarvan de werkzame bestanddelen zijn (oplossingsgericht coachen).
Ontstaan van het boek
Het idee voor dit boek is ontstaan nadat wij in 2023 een interactieve online collegereeks organiseerden over professionele een-op-eencoaching. Corona had een enorme boost gegeven aan de mogelijkheden om online een grote groep geïnteresseerden interactief te betrekken in opleidingsprogramma’s. De techniek van online leren is sinds 2020 in hoog tempo verbeterd. Het aantal coaches was in coronatijd ook explosief gegroeid en wij koesterden al langer een sluimerende wens om wetenschappelijk gefundeerde kwalitatieve kennis over coachstijlen in een online programma te kunnen delen met een grote groep professionals.
Ons doel was verdieping en verbreding van kennis over coaching te kunnen bieden voor álle niveaus van praktiserende coaches, hr-professionals, leiders en cliënten. Hierbij was één basisprincipe altijd leidend: de hoogst mogelijke kwaliteit kunnen bieden zonder het highbrow te laten zijn. Of omgekeerd: kennis over coaching toegankelijk maken voor alle geïnteresseerde doelgroepen, zonder kwaliteit in te leveren. Daarnaast was ons streven door de bomen het bos te leren zien: de grote variëteit aan methodes en overtuigingen veroorzaken verwarring en kennistekort, met het risico op onhandige keuzes. Daaronder lag natuurlijk de drijfveer, mede ingegeven vanuit onze drijfveer om een handreiking te kunnen doen naar de groep van coaches die geen fundamentele opleiding hebben afgerond in het vakgebied.
Wij organiseerden deze reeks in samenwerking met The School of Life Amsterdam en dit werd een enorm succes. De unieke combinatie van de kwaliteit van de overgebrachte kennis, inspirerende sprekers, hoogwaardige techniek, verdiepende interviews, een ontspannen sfeer en bijzonder betrokken deelnemers maakte de reeks voor deelnemers én ook voor onszelf onvergetelijk. Om de kennelijke behoefte aan verdieping en verbreding ook op andere manieren te kunnen overdragen aan geïnteresseerden, besloten we de sprekers van de reeks uit te nodigen om hun kennis ook in boekvorm te delen met hun vakgenoten. Dat leverde De essentie van coaching op: een verzameling van zeven invloedrijke coachstijlen, geschreven door de beste experts die wij hebben kunnen vinden in ons land.
Een overzicht van methodes, technieken en werkstijlen voor alle coaches
Het boek is geschreven vanuit de ambitie om zo veel mogelijk beginnende en ervaren coaches wegwijs te maken in hedendaagse methodes, technieken en werkstijlen die coaches ter beschikking staan om hun cliënt effectief te begeleiden. De essentie van coaching biedt een overzicht van zeven invloedrijke stijlen van professionele een-op-eencoaching, inclusief de wetenschappelijke of praktische fundering. Het boek is geschikt voor coaches die zichzelf willen ontwikkelen in de breedte, voor startende coaches om zich te oriënteren, voor hr-managers en leiders die zich willen verdiepen in het aanbod van coaching en voor cliënten die willen onderzoeken welke stijl het beste bij hen past. Ook beoogt het bij te dragen aan de permanente ontwikkeling van coaches door meer te leren over stijlen waarnaar doorverwezen kan worden als de hulpvraag niet goed aansluit bij de eigen stijl van werken.
Door: Yvonne Burger en Laurens Knoop. Dit artikel is een bewerking van hoofdstuk 1 uit De essentie van coaching – Principes en praktijk van hedendaagse stijlen
Aan dit boek schreven mee:
Yvonne Burger en Laurens Knoop (red.), Solange Boasman, Erik de Haan Barbara Hoogenboom, Erik van de Loo, Annemarie van der Meer, Ien G.M. van der Pol, Marianne van der Pool, Marijke Spanjersberg, Saskia Tjepkema en Jakob van Wielink
