Hoe vaak had jij vandaag al een oordeel over iets? Over iets dat je raar vond, of ongewoon? In haar nieuwe boek Da’s Gek neemt Danielle Braun je mee op reis en laat je met de blik van een antropoloog kijken naar de wereld, naar de zorg, naar werk en naar relaties tussen mensen. In dit artikel krijg je een antropologische les over wederkerigheid, vertrouwen en de do’s-and-don’ts op LinkedIn.
Do’s-and-don’ts op LinkedIn
Toegegeven, het is een mineure ergernis in het complexe veld van menselijke relaties. Wellicht daarom juist erg bevredigend en afleidend om je over op te winden: LinkedIn-hufterigheid. Berichten en verzoeken waarvan je denkt … huh, ben ik nou gek? En vervolgens toch te veel tijd besteden aan een vriendelijke reactie, omdat je dat nu eenmaal netjes vindt.
Een systeem van geven en ontvangen
Elke antropoloog bestudeert in het eerste studiejaar uit en te na de term ‘reciprociteit’ oftewel ‘wederkerigheid’. Dat je om beurten geeft en ontvangt in een relatie. Die antropologenles gaat gepaard met intens lange verhalen over de Kula-ring op de Trobriand-eilanden, eilanden rondom Papoea-Nieuw-Guinea. In vroeger tijden kenden de Trobrianders een ingewikkeld systeem van geven en ontvangen: de Kula-ring. Het waren de antropologen Bronislaw Malinowski en Marcel Mauss die een eeuw geleden het geheim van de Kula-schatten vastlegden en probeerden te ontrafelen.
De Trobrianders hadden een fraai gebruik. Ze gaven een schat door, gevuld met kostbare schelpen en sieraden. De schat ging van eilandje tot eilandje: de Kula-ring. Er was een route noordwaarts tegen de klok in, met ruil van kettingen door de eilandengroep heen, en een tegenovergestelde route zuidwaarts met de klok mee, met ruil van armbanden. Als je de sieraden had, dan kon je eiland rekenen op voorspoed. De Trobrianders geloofden dat de goden het eiland dan zegenden met goede oogsten, minder zieke kinderen en genoeg zon en regen. Degene die de schat daadwerkelijk in zijn hut in bewaring had, heette een Kitoum. De Kitoum had de macht over geven en ontvangen en genoot daardoor een enorm hoge status.
Houden of doorgeven?
Er bestond geen vaste duur voor het behoud van de Kula-schat. Soms bleven armbanden maar een week op een eiland, soms maandenlang. Malinowski en Mauss hebben lang gepuzzeld over de vraag hoe en op basis van welke criteria een groep eilandbewoners besloot de schat nog langer te houden of snel door te geven. In eerste instantie lijkt het gek. Je zou kunnen denken: dan houd je die sieraden toch vooral zelf en geef je de schat niet door? Al die voorspoed is immers best aantrekkelijk. Maar zo werkt dat niet in de Pacific. Toen Mauss aan een Trobriander vroeg ‘why would anyone give it away?’, was het antwoord: ‘the spirit of the gift’. Het zijn geen armbanden of kettingen die worden geschonken tijdens het Kularitueel, het is vertrouwen dat wordt doorgegeven. Het is beleefd en sociaal gewenst om op tijd te geven en te ontvangen bij de Trobrianders.
‘Ik schenk je vertrouwen’
Kula-giften werken anders dan Gimwali. Gimwali is het reguliere handelen in eten en spullen tussen de eilandbewoners. In het kielzog van de Kula-schat werd eten uitgewisseld en werden huwelijken gesloten: Gimwali. Een vrucht ruilen tegen een varken is Gimwali, de schat doorgeven is Kula. Kula en Gimwali zijn niet inwisselbaar, maar ze beïnvloeden elkaar wel. De Kula-ring was een soort test: hufterig doen met de schat, dan ook geen lekkere kiwi’s voor jouw eiland. Het gebaar van Kula doorgeven heeft bij Trobrianders een hogere status dan de schat ontvangen. Als je een goede Kitoum bent, een goede gever, dan zul je in Gimwali meer mededogen ontvangen. Je krijgt zelf een betere prijs voor je producten en verkopers geven je eerder hun beste fruit.
Een mechanisme voor sociale ordening: ‘Ik schenk jou vertrouwen.’
Malinowski en Mauss kwamen tot de conclusie dat Kula misschien irrationeel en puur ritueel lijkt, maar in feite een enorm belangrijk mechanisme is voor sociale ordening. Kula gaat vooraf aan Gimwali. Het smeedt vertrouwensbanden alsof het verwantschappen zijn. Een spreekwoord van de Trobrianders is dat een Kula-relatie is als een huwelijk. En ‘once in the Kula, always in the Kula’ (wat me overigens doet denken aan ‘What happened in Ibiza stays in Ibiza’). Het is alsof je de koning vooruit stuurt op een internationale handelsmissie. Of je eerst Chinese thee drinkt voordat je zakendoet. Japanse sake drinkt voor je de offerte maakt. ‘Ik schenk jou vertrouwen.’
Bijzondere verzoekjes op LinkedIn
Terug naar onze tijd. Ken je dit? Op LinkedIn slaat er per dag wel iemand toe in mijn netwerk, zonder ‘een Kula-ringetje te hebben gedaan’. Bijzondere verzoeken bereiken mij: ‘Ik ben coach geworden, wil je mijn gratis sessie aanprijzen?’, ‘Ik heb een boek geschreven, het is naar je onderweg, wil je een positieve recensie schrijven?’, ‘Jij hebt van dat mooie beeldmateriaal, wil je voor mij wat opzoeken en toesturen?’ ‘Ik ga een bedrijf starten, wil je mijn ondernemingsplan schrijven?’ Huh …? Mond vol tanden. Of het intuïtieve gevoel van: ‘da’s gek’, zonder dat je er direct de vinger achter krijgt. De irritatie is het gevolg van het ontbreken van een gepaste relatie. Het zijn mensen die ik niet ken, ook niet via via. Dit soort verzoeken kan overigens prima vallen als er al een paar keer een schatkistje heen en weer is gegaan. Als we een beetje aan elkaar hebben gesnuffeld, geroken, zakelijk geflirt, gegiecheld en wat armbandjes hebben uitgeruild. Anders is het rauw en te veel in your face. Al kennen wij het ritueel van de Kula-ring niet, toch hebben we het in onze onderbuik zitten. We voelen het aan als de reciprociteit, de wederkerigheid, niet klopt. Je wilt eerst Kula, een vertrouwensrelatie en dan pas Gimwali, het zakelijke verzoek. En dan moet er ook nog zowel in de Kula als in de Gimwali sprake zijn van reciprociteit, van een balans in geven en nemen. Van de verwachting van wederkerigheid. In de vraag ‘Wil je mijn boek aanprijzen?’ van een volslagen vreemde is er zowel gemis van Kula als van reciprociteit. En dat wekt irritatie op. Bij de Trobrianders zou het een directe oorlogsverklaring zijn …
Vertrouwen schenken voor je koffie wilt drinken
Bij zowel Kula als Gimwali is het van belang dat je je bewust bent van de ranking, de machtsbalans tussen gever en ontvanger. Je moet laten merken dat je die snapt. Anders trap je op gevoelige ranking-tenen. De Kitoum, de gever, heeft de hoogste rank. Die moet je wel met respect behandelen als je de schat krijgt. Terug naar LinkedIn. Ik krijg zo’n tien verzoeken per week om koffie te drinken. Op zich is die vraag natuurlijk helemaal oké en niet gek. Soms is een verzoek heel passend, zijn er al een tijdje kettingen uitgewisseld, is er aan elkaar gesnuffeld en bestaat er een redelijke kans op wederkerigheid bij een ontmoeting. En soms is een verzoek gewoon hartverwarmend leuk: studenten antropologie en vwo-5-scholieren die een werkstuk over ‘menstruatierituelen in West-Nepal’ willen maken; altijd welkom. Maar vaak getuigt de vraag van rankingsblindheid en gebrek aan gevoel voor de gepaste verhouding. Dan voelt ie direct ‘gek’. ‘Ik nodig je uit voor koffie, want ik denk dat wij veel van elkaar kunnen leren, wanneer kan je?’ Hmm … ik had niet echt een leerbehoefte geloof ik. Of: ‘Ik doe aan internetprofilering en kan jeleren veel meer op te vallen, ik bel je deze week.’ Eh … jij kent mij wel en ik ken jou niet, wat is er mis met mijn profilering? Ook fijn: ‘Op basis van jouw laatste post denk ik dat wij hele goeie zakenpartners zouden kunnen worden.’ Tsja … ik ben echt zó niet op zoek naar een zakenpartner, solo met geweldige associates bevalt meer dan uitstekend. Hilarisch: ‘Ik bied je aan op jouw congres gratis een sessie chakrameditatie met horizontale en verticale asverbindingen te geven’. Brengt me direct uit balans. Ons internet bestaat nog maar zo’n 25 jaar. Rechtsgang en sociale mores op het medium zijn nog in het peuterstadium. Tijd voor wat goede gesprekken over de do’s-and-don’ts. De Kula-ring van stal halen, het verschil tussen Kula en Gimwali leren en wat Japanse buigingen maken. Vertrouwen schenken voor je koffie wilt drinken.
Door: Danielle Braun
Uit: dit fragment in afkomstig uit Da’s Gek – Een antropologische kijk op ‘normaal
