Wat kun je als coach doen om de kracht van kunstwerken te benutten in je coachgesprekken? En waarom kan dat zo krachtig werken? Ineke Bos werkt veel met kunst. Ze deelt hieronder graag haar ervaringen zodat meer mensen met kunst aan de slag kunnen.
Kunst als coach
In mijn coachpraktijk werk ik veel met kunst. Ik noem het kortweg “Kunst als coach”. Kunst is zeer geschikt als je vanuit intuïtie een beweging in gang wil zetten bij de coachee of een andere invalshoek naar boven wilt halen. Bij kunst als coach maak je gebruik van resonantie: het kunstwerk brengt iets in beweging, wat bij de coachee speelt. Een mooie vraag aan je coachee daarbij is: Waarom raakt dit kunstwerk jou? En wat vertelt jou dat over jezelf? Juist als je (nog) geen woorden hebt, of niet weet waar je moet zoeken kan kunst je op een onverwachte, krachtige manier tot inzichten brengen.
Je hoeft geen verstand van kunst te hebben om het effect ervan te kunnen ervaren. Kunst kun je inzetten door de beelden en symboliek te gebruiken in relatie tot coachvragen. Denk dan aan bekrachtiging, moeilijke dingen verdragen, of je eigen narratief. Ik bezoek ook vaak grote (abstracte) kunstwerken, waarin je je onderdompelt, zogenaamde immersieve kunst. Dan benut ik weer andere aspecten van kunst; kunst zorgt voor een open blik, laat je kijken zonder oordeel, en is een katalysator voor het intuïtief vinden van antwoorden. Zo kan je coachee zich meer bewust worden van kaders en overtuigingen, en zo nieuwe perspectieven openen.
Zoek een kunstwerk dat je raakt
Je kunt ook gewoon zelf op stap gaan naar een kunstwerk dat je raakt. Ik doe dit zelf regelmatig, bij wijze van reflectie. Soms ga ik met een concrete vraag naar een kunstwerk. Soms ook fascineert een kunstwerk me, en kijk ik vanuit die fascinatie naar wat me dat te vertellen heeft. Ik werk in die situaties met een aantal basisvragen. Deze vragen zijn handig voor iedereen die met kunst als coach wil werken.
Raakt het kunstwerk me? En zo ja, wat vertelt dat mij?
Over mezelf,
Of de vragen die me bezighouden?
Wat komt er bij me op als ik deze kunst zie en ervaar?
Wat denk ik?
Wat voel ik?
Wat wil ik?
Zijn er kaders die bepalen hoe ik hier tegenaan kijk?
Zo ja, wat brengen ze mij? Is er nog een andere manier van kijken mogelijk?
Als dit kunstwerk was ontworpen om me iets te leren? Wat leert het mij dan?
Onlangs ben ik naar het kunstwerk Exposure van Antony Gormley op de Houtribdijk bij Lelystad gegaan. Ik had het intuïtief uitgekozen, omdat ik het eerder zo indrukwekkend vond toen ik er langsreed. Ik had er vooraf geen verhaal, verklaring of coachvraag bij. Het is een mooi voorbeeld van immersieve kunst, waarin je je onderdompelt. Je kunt niet anders dan je verhouden tot het kunstwerk.
Terwijl ik over de dijk naar het kunstwerk toe liep, met de wind in mijn gezicht en het water vlak naast me, besefte ik dat ik zelf helemaal niet graag zo in de spotlight zou staan. Waarom eigenlijk niet? Ik heb een tijdje rondom het kunstwerk gelopen, en ben er zelfs in gegaan. Ik voelde eerst een soort angst, angst om niet mezelf te kunnen zijn als ik zo in de spotlight zou staan. Na een tijdje voelde ik ook ontzag. Dit beeld is van binnen niet anders dan van buiten. Ik zou willen dat ik meer mezelf zou durven zijn, ook als ik in de spotlights zou treden. Ik besef dat dat mijn aanname is, mijn kader: “als ik in de spotlight sta, kan ik niet mezelf zijn.” Totdat ik hier nu die pier op loop en de rust voel van dit kunstwerk. Dit kunstwerk blijkt een anker en symbool om ook later weer voor ogen te halen als zo’n situatie zich voordoet. Het kunstwerk raakt me, en vertelt me: “zichtbaar zijn hoeft je niet van binnen te veranderen.”
Werken met LandArt
Ik werk veel met LandArt, zoals Exposure. LandArt is een kunststroming die inspeelt op landschapskenmerken. Als je coacht met LandArt wordt de open blik van je coachee en van jezelf versterkt door de grootsheid, de onderdompeling en de buitenlucht. Je zou het kunnen zien als een non-verbale interventie, hier niet alleen door jou als coach maar ook door de kunst.
Uit een verslag van een coachee, van een coachsessie bij Sea Level, LandArt van Richard Serra, in Zeewolde: “dit is een kunstwerk dat je laat ervaren dat je in de polder eigenlijk over de bodem van de zee loopt. …Zou ik staande kunnen blijven in een nieuwe rol met zoveel verantwoordelijkheid, waarin ik ongetwijfeld veel kritiek zou krijgen?… Ik was bang om kopje onder te gaan.”
We liepen langs de muur van Sea Level: “Totaal onverwacht werd ik overvallen door allemaal herinneringen uit mijn jeugd, waarin ik vaak gepest werd en buiten de groep viel. Ik zag mezelf opeens weer als dat kleine bange jongetje dat niet wist hoe hij zich staande moest houden en nergens houvast kon vinden.”
Terwijl we daar in gesprek waren, ontstond als vanzelf de dynamiek waarin de coachee heen en weer liep langs het kunstwerk en begon te ervaren wat de plekken in het kunstwerk, naast een metershoge muur die het zeeniveau voorstelde, voor hem betekenden; NU, op dit moment in die sessie, en IN DIE FASE van zijn leven. De moeilijke herinnering aan het bange jongetje werd in deze setting beter te verdragen en de coachee kon zijn verhaal vertellen. Het werd een soort voice dialogue sessie. Hier, middenin het kunstwerk, kon hij het kleine bange jongetje omarmen en zich niet door de angst laten leiden bij de beslissingen die hij later nog, vol overtuiging, ging nemen. “Ik wist het gevoel vast te houden dat ik had bij het boven water komen, zodat ik me het prachtige uitzicht zou kunnen herinneren in situaties waarin ik me weer kopje onder voelde gaan.”
Stromingen en werkvormen
Een aantal stromingen en werkvormen uit coaching, komt hierin terug. De Gestalt-leer komt om de hoek kijken als de coachee zichzelf in relatie tot de context leert kennen. Met context bedoel ik hier zowel de context van zijn leven, als ook de context die ontstaat in de ervaring met het kunstwerk. Dit is een circulair proces: de ervaring van het kunstwerk vormt zich in resonantie met de coachvraag. Door zorgvuldig waar te nemen, vanuit gewaarzijn en lichaamsbewustzijn, kun je zichtbaar maken wat het kunstwerk de coachee te vertellen heeft. Dit kan het gevoel van ZIJN in het NU enorm versterken, of tot een soort voice dialogue sessie leiden, zoals je hierboven hebt gelezen.
Naast het effect op de coachee maak ik ook gebruik van de resonantie van kunst om mijn aanpak nog beter af te stemmen op de behoefte van de coachee. Bovendien kan het kunstwerk mijn eigen open blik als coach versterken. Je kunt ermee spelen. Doe dit gerust vanuit je eigen resonantie; waarmee kun jij werken en kun jij de interactie met je coachee beter vormgeven?
Meer weten over kunst als coach?
Als je meer wil weten hoe je kunst kunt inzetten in coaching, vind je op mijn website informatie en inspiratie. Je kunt je nu ook opgeven voor een gratis proefsessie bij enkele kunstwerken. Wil je meer weten? www.kunstalscoach.nl
Door: Ineke Bos. Zij is een EIA – gecertificeerde coach, en bioloog met een achtergrond in wetenschap en onderwijs.
