Jane Coerts reikt heldere theorie en praktische oefeningen aan voor coachees en begeleiders die een burn-out willen voorkomen of genezen. Een van de hoofdstukken in haar boek gaat over de aandacht voor de hele mens: een gezonde geest in een gezond lichaam.
Aandacht voor de hele mens
Wij zijn mentale, emotionele, fysieke en spirituele wezens. Als wij iets daarvan uitsluiten, sluiten we een deel van onszelf uit. Als anderen iets daarvan uitsluiten, sluiten zij een deel of delen van wie we zijn uit. We raken uitgeput en gefragmenteerd; dat gaat ten koste van onze draagkracht en gezondheid.
‘De manier waarop je in de wereld aanwezig bent, heeft invloed op jezelf en de mensen om je heen. Je kunt anderen inspireren door jouw evenwicht. Je balans is dus niet alleen van belang voor jou, maar ook voor de mensen met wie je leeft en werkt. Hoe meer authenticiteit je belichaamt, hoe groter je invloed en je verbindingskracht zijn. Het belichamen van je authenticiteit leidt tot Embodied Presence: bewust aanwezig zijn met je hele wezen. Het geeft een gevoel van vitaliteit, levendigheid en een natuurlijke ervaring van zelfvertrouwen.’ – Paula Kolthoff
Hoofd, hart, lijf en onze ziel
Ons hoofd, hart, lijf en onze ziel of essentie zijn met elkaar verbonden. Als we ons hart pantseren heeft dat effect op de flexibiliteit van ons denken, op de mate van ontspanning die we in ons lichaam ervaren, op het gevoel van betekenis te zijn. Als we te weinig bewegen, maakt ons lichaam te weinig endorfine aan en worden we gevoeliger voor angst en stress. We gaan te veel naar ons hoofd, wat maakt dat we ‘doof’ worden voor de signalen van ons hart, ons lichaam en onze ziel, enzovoort. Hoe meer we ons hele systeem voeden, hoe minder last van stress en de gevolgen hiervan we hebben. Hoe groter onze draagkracht en hoe sneller we kunnen schakelen van een kindreactie (een gebeurtenis in het hier-en-nu raakt ons in oude pijn en we reageren zoals we toen – hadden willen – reageren) naar een autonome, volwassen reactie (die past bij de hier-en-nu-context).
Wat dient jou om mentaal fit te blijven? Hoe zorg jij voor je hartsenergie en je lichamelijke fitheid? Hoe vaak sta jij stil bij hoe je wil bijdragen, hoe je van betekenis wilt en kunt zijn? Ben je je bewust van de wisselwerking tussen deze delen van jezelf? Iedereen heeft zo zijn eigen routes bij het insluiten van alle aspecten van zichzelf.
Zeven ingrediënten voor een gezonde geest
David Rock en Dan Siegel, neurowetenschappers, introduceerden het ‘gezonde geest menu’. De gangen zouden bijdragen aan nieuwe verbindingen in de hersenen, resulterend in een sterker en opgeladen brein. Siegel (2018) voegt hieraan toe: onze geest is veel meer dan wat in onze hersenen en zelfs in ons lichaam gebeurt. Ze is volledig belichaamd en volledig relationeel. Daar ben ik het van harte mee eens: de bijdrage van de gangen op het menu is vele malen groter. Ze dragen bij aan gezonde connecties tussen hoofd, hart, lijf en ziel.
Op het menu staan:
- focustijd: je concentreren op een taak;
- speeltijd: nieuwe ervaringen opdoen, jezelf toestaan om spontaan of creatief te zijn;
- contacttijd: je verbinden met andere mensen, of genieten van de verbinding met de natuur;
- fysieke tijd: je lijf in beweging zetten, liefst met verhoogde hartslag;
- mindful tijd: reflecteren, voelen, naar binnen keren, je innerlijk onderzoeken;
- lummeltijd: niets doen, zonder doel, voor je uit staren, je gedachten laten gaan;
- slaaptijd: het integreren van je dag en herstel.
Er is geen recept voor hoeveel van elke activiteit jouw brein nodig heeft. Dat is voor iedereen verschillend. Wat van belang is, is dat alle activiteiten voldoende aandacht krijgen. Daarnaast kun je onderzoeken welke activiteiten uit hoofdstuk 8 jou passen om je lichaamsbewustzijn te vergroten, je hart en je ziel te voeden. Organisaties kunnen hun medewerkers ondersteunen bij de integratie van hoofd, hart, lijf en ziel, door beweging, reflectie, adempauzes, verbinding, ontspanning, en persoonlijke en professionele ontwikkeling actief te ondersteunen.
Door ruimte te maken voor het goede gesprek. Dat gaat in mijn ogen niet over een functioneringsgesprek met een computer tussen jou en je medewerker in; maar over vertragen en de tijd nemen om te luisteren hoe je medewerker vaart, of zijn hart nog in de taak zit, wat fijn is en waar zorgen over zijn. Over ruimte voor feedback in de oorspronkelijke betekenis van het woord: terug-voeding, beide kanten op.
Hoe meer mensen het gevoel hebben van betekenis te zijn, belichaamd kunnen werken met een open hart, hoe groter het gevoel van erbij te horen en bij te dragen. De taak wordt gedragen door de passie en de verbinding. De context voor flow is aanwezig. Het risico op een burnout of andere uitvalsverschijnselen neemt af.
Toen ik in 1990 begon aan mijn eerste baan aan de Universiteit van Amsterdam, werd ik onmiddellijk ingezet om vol mee te draaien: onderwijs, onderzoek, commissies. Na dertien jaar was ik opgebrand. Ik kan me niet herinneren dat iemand me ooit bij de hand heeft genomen om stil te staan bij wat goed ging of waar mijn zorgen lagen. Die me vroeg: ‘Aan wie ben je trouw als je voor twee werkt, geen vakantie neemt?’
Mijn beide dochters – net begonnen aan hun eerste baan – hebben een andere start. De oudste heeft maandelijks intervisiebijeenkomsten, de jongste zelfs vier dagen per maand cursussen Persoonlijk Leiderschap.
Elke bijdrage is van groot belang voor ieder gezondheid
Bewustzijn dat organisaties in potentie allemaal kunnen bijdragen aan mentale, emotionele, fysieke en spirituele groei, is van groot belang. Ook de politiek heeft een verantwoordelijkheid met betrekking tot integratie van hoofd, hart, lijf en essentie. Door echt te luisteren naar burgers en specialisten uit alle lagen van de maatschappij. Hoe richten we bijvoorbeeld de economie, onderwijs en zorg zo in dat integratie van hoofd, hart, lijf en essentie plaats kan vinden? Is er aandacht voor de veiligheid en leefbaarheid van onze leefomgeving? Zijn er genoeg parken, bomen, wandelpaden? Hoe zorgen we ervoor dat bewegen toegankelijk wordt voor een zo groot mogelijke groep? Dat we mensen uitnodigen en ondersteunen bij het werken aan hun weerbaarheid?
Preventie en gezondheidsbevordering zijn minstens zo belangrijk als het genezen van ziekten. Machteld Huber, oprichter van het Institute for Positive Health pleit al jaren voor een verschuiving in de zorg die meer gericht is op het stimuleren van gezondheid dan op het overwinnen van ziekten. Als middel ziet zij een betere samenwerking en een transparantere taakverdeling tussen het medische en sociale domein:
‘Wie de brede kijk op gezondheid hanteert, ziet dat gezondheidsbevordering ’m ook zit in het zorgen voor goede publieke en sociale voorzieningen. Heel veel zaken die nu bij een huisarts komen, liggen eigenlijk in het sociale domein, die zijn helemaal niet medisch – denk aan eenzaamheid die voor hartkloppingen zorgt, geldstress die kortademig maakt. Het medische en het sociale domein moeten veel meer met elkaar gaan samenwerken.’ – Machteld Huber (in: Berger & Polak)
De hele mens in beeld
Hoe stimuleren we mensen om hun zelfhelend vermogen aan te boren, ze daar enthousiast voor te maken: kijk eens wat je hart, je geest en je lijf voor jou kunnen doen! Hoe komen we tot een gelijke waardering van kennisberoepen en vakmanschap? Oog voor ieders talenten en alle aspecten van ons zijn is broodnodig voor een gezonde maatschappij.
De hele mens in beeld. Na jarenlange overwaardering van ons hoofd en onze mentale vermogens is er een kentering zichtbaar. Retraites, yogascholen, initiatieven om te bewegen tijdens het werk, projecten waarbij mensen die minder toegang tot sport en beweging hebben gefaciliteerd worden mee te doen, leiderschap gericht op verbinding en zingeving, meditatie op de basisschool en de middelbare school. Ons hart, ons lijf, onze ziel: ze worden weer uitgenodigd, geroepen, erkend. Integratie van alle aspecten van ons zijn leidt tot meer draagkracht, energie en vitaliteit.
In het contact met alle aspecten van jezelf ontstaat er meer ruimte om aanwezig te zijn bij wat er op je pad komt. Je durft je pijn en verlieservaringen te doorleven. Je bent bereid te erkennen dat je magische plek en taak je ook kunnen uitputten en wilt onderzoeken welke plek echt van jou is. Tot slot maak je ruimte voor je hartsenergie: wat past je, geeft je energie? Hoe blijf je gevoed? Leef je je leven vanuit wie je ten diepste bent?
Bron: Van burn-out naar levenszin – De natuurlijke ordening als helend principe door Jane Alice Coerts
