Levensthema’s van coaches en cliënten

Jan Remmerswaal gaat in dit artikel in op welke manier je als coach omgaat met de levensthema’s van je cliënt en met je eigen levensthema’s.

Twee levensthema’s meegekregen

Ik ben vlak na de oorlog geboren, in juni 1945. Dat mijn geboorte goed ging na de strenge hongerwinter, was natuurlijk een grote opluchting. Als jong kind voelde ik dat ik welkom was. Na de zware jaren werd ik als bevrijdingskind het zonnetje in huis genoemd. Pas veel later besefte ik dat ik hier twee levensthema’s meegekregen had:

1. Als bevrijdingskind had ik het einde van jarenlang oorlogsconflict meegemaakt. Ik werd zo van jongs af aan een kind van vrede en harmonie. Conflict gaat me moeilijker af, in tegenstelling tot mijn oudere broer, die in de oorlog geboren is.
2. Als ‘zonnetje in huis’ ontving ik waardering voor mijn optimistische, spontane en blije kanten. Dat ging soms heel subtiel. Niet in directe woorden, maar indirect door hoe mijn ouders mij typeerden bij ooms en tantes die op bezoek kwamen. Pas later besefte ik hoe dit werkte, toen ik in een studie van de Engelse psychiater Ronald Laing (1971) de stelling ‘toeschrijven is voorschrijven’ las: bij het geven van een beschrijving van een eigenschap van een ander wordt vaak een voorschrift meegegeven, een opdracht om zo te zijn en zo te handelen.

Dat werkte bij mij ook bij een andere eigenschap, als mijn ouders zeiden: ‘Onze Jan is toch zo’n slim jongetje.’ En je snapt het al: omdat ik als kind erg op harmonie gericht was, wilde ik mijn ouders niet teleurstellen en zorgde ik ervoor goed mijn best te doen op school.

In dit artikel zal ik ingaan op dit soort levensthema’s: eerst voorbeelden van levensthema’s van cliënten, maar ook levensthema’s van de coach zelf die doorklinken in zijn stijl van werken. Zo zal ik beschrijven hoe de levensthema’s van de coach van invloed zijn op zijn begeleiding tijdens coaching. Ten slotte zal ik aangeven op welke manier je methodisch kunt omgaan met de levensthema’s van je cliënt en met je eigen levensthema’s.

Levensthema’s van cliënten

Wanneer je als coach dieper wilt komen, is het raadzaam om je aandacht te richten op de levensthema’s van je cliënt, met name zijn thema’s op bestaansniveau. Zo kun je tegelijkertijd ook de coachvraag verdiepen. Soms dienen deze thema’s zich vanzelf aan in het levensverhaal van je cliënt, maar vaker moet je als coach daar meer moeite voor doen door er specifiek naar te vragen. Ik geef hier enkele voorbeelden van levensthema’s van cliënten. Dat kan helpen om de thema’s van je eigen cliënten sneller te leren herkennen.

Carolien (44 jaar) groeide op in een Brabants gezin met veel kinderen en veel gezelligheid, maar ruzie kwam weinig voor. Je moest vooral redelijk zijn. Redelijkheid ging boven emotionaliteit; dat erfde ze zowel van vader als van moeder. ‘Ik had graag ruzie leren maken; ik kan dit nog steeds niet goed.’ Ook zegt ze van zichzelf: ‘Ik was vroegwijs. Het leek soms of ik de tweede moeder was in het gezin. Ik was de zorgzame zus. Later heb ik moeten leren mijn grenzen te voelen en aan te geven. Daar heb ik nog steeds moeite mee.’ Andere normen van vroeger waren gehoorzaam zijn, conformeren, niet afwijken, jezelf inhouden. En: ‘Ik sta open voor anderen, soms te open.’Ze komt in coaching voor klachten rond RSI en burn-out. Ze wil leren om beter haar grenzen aan te geven. Bij het verkennen van haar thema’s kwamen naar voren:verlegenheid en schaamte voor haar gevoelens;te weinig afgrenzing tegenover de omgeving;zichzelf wegcijferen;streng en kritisch naar zichzelf zijn;zich gauw minderwaardig voelen.

Dirk (41 jaar) komt uit een arbeidersgezin met twee kinderen, een warm nest. Hij had een goede vader en goede opa; hij was een vaderskindje. Hij heeft tot nu toe tweemaal een burn-out gehad. Levensthema’s: veel angst en onzekerheid (naar eigen zeggen heeft hij die van zijn moeder overgenomen); bang voor ruzie, angst er niet bij te horen, bang niet goed genoeg te zijn; onveiligheid; extreem aangepast gedrag als kind; niet zeuren, maar doorgaan; je mag geen fouten maken; perfectionisme; harmoniegericht, grote pleaser, te lief, te vriendelijk; schiet door in ‘geven’ en te veel op anderen gericht zijn, in plaats van stil te staan bij waar hij zelf behoefte aan heeft. In zijn eigen woorden: ‘Door veel te geven, hoop ik op erkenning en bevestiging. Zo vul ik een leegte in mezelf’; de lat hoog leggen op het werk, heel hard werken, en nog harder werken om maar erkenning te krijgen; over eigen grenzen heen gaan, tweemaal burn-out.

Niet alleen bij deze cliënten, maar ook bij veel andere cliënten is het onderliggende thema vaak een groot verlangen naar aandacht, erkenning, liefde. Kijk door deze bril maar eens naar de volgende levensthema’s: zich schikken naar anderen, willen pleasen, zichzelf wegcijferen, streng en kritisch naar zichzelf zijn, perfectionisme, te veel hooi op de vork nemen, harmoniegericht zijn, sterke behoefte om begrepen te worden, een basisverlangen om gehoord te worden (lees: geaccepteerd te worden), enzovoort. Wanneer deze thema’s aan bod komen in coaching en vooral ook het onderliggende verlangen (samen met de angst dat dit verlangen niet vervuld gaat worden) gevoeld mag worden, komen soms oude gevoelens naar boven.

Levensthema’s van coaches

Natuurlijk heb jij als coach ook je eigen levensthema’s. Die hebben waarschijnlijk zelfs een rol gespeeld in je keuze voor dit vak. Ze spelen in elk geval een rol in hoe je je coaching vormgeeft. Denk aan thema’s als zorgen voor anderen, perfectionisme, de lat hoog leggen, geen fouten mogen maken, behoefte aan harmonie, enzovoort. Ze zullen van invloed zijn op de manier waarop je je cliënten begeleidt. Nog specifieker zijn thema’s als de neiging tot het op zich nemen van een reddersrol, te hard werken, het proces van je cliënt overnemen, sterk sturen in het gesprek, niet los kunnen laten, niet kunnen afronden, confrontaties uit de weg gaan of een sterke gerichtheid op het vinden van oplossingen, enzovoort.

Het zal duidelijk zijn dat elk van deze thema’s niet uit de lucht komt vallen en een voorgeschiedenis heeft in je eigen biografie. Het zicht hebben op deze eigen biografie inclusief de daarin ontwikkelde thema’s is een belangrijk onderdeel van jouw zelfkennis. Naarmate je beter op de hoogte bent van je eigen levensthema’s, zul je levensthema’s ook sneller gaan herkennen bij je cliënten.

Tja, ook voor jou geldt natuurlijk het thema van verlangen naar erkenning en waardering. En dat is heel gezond, wanneer dit tenminste niet een overheersende rol gaat spelen in je werk als coach. Ook negatief gekleurde levensthema’s kunnen een rol spelen in je werk. Bijvoorbeeld voortdurende twijfel, wanneer ben ik goed genoeg, doe ik wel genoeg, doe ik wel genoeg mijn best, enzovoort. Wanneer deze biografische thema’s je werk gaan kleuren, is het hoog tijd voor intervisie, supervisie, of wellicht enkele sessies therapie.

Jouw eigen werkstijl hangt vaak samen met je levensthema’s. Enkele voorbeelden:

Mettina (49 jaar) groeide als kind op in een artsenfamilie met praktijk aan huis. Zowel vader als moeder was arts. Als kind mocht ze niet gehoord worden, ze moest stil zijn. Zo leerde ze zich wel te redden. Nu heeft ze echter nog steeds moeite om zich te laten horen. Vanuit een sterke controlebehoefte werkt ze graag met opdrachten en oefeningen tijdens coaching. Ze heeft de neiging om zich in zichzelf terug te trekken wanneer het gesprek moeilijk wordt. Dan maakt ze zich klein en onzichtbaar, net als vroeger.

Henk (54 jaar) gedraagt zich tijdens coaching als een adviseur die oplossingsgericht werkt. Hij heeft moeite om achterover te zitten en het zoekproces bij de cliënt te laten. Wanneer hij beseft dat hij in deze valkuil dreigt te komen, schakelt hij soms over op de tegenovergestelde houding en stelt hij zich op als een vriend of medestander. Dan raakt hij te sterk betrokken. Dit gedrag heeft wortels in zijn familiegeschiedenis. Zijn ouders zijn door deportatie beschadigd de oorlog uit gekomen en daardoor kwetsbaar rond thema’s als autonomie, loyaliteit aan familie, verlies en rouw. Henk heeft een deel van deze rouw geërfd.

Bij de levensthema’s van de coach horen ook parallelthema’s. Dat zijn thema’s van de cliënt die ook bij de coach spelen. Deze thema’s spelen zeer vaak en worden zelden op tijd onderkend. Een parallelthema zet de deur wagenwijd open voor tegenoverdracht. Het is dus belangrijk om goed op deze thema’s te letten. Voorbeelden van deze thema’s zijn: gevoeligheid voor machtsstrijd, neiging tot perfectionisme, angst voor kritiek, sterke behoefte aan erkenning en waardering, enzovoort. Wees hier alert op.

Bron: Rijker coachen – Verdieping door inzet van je eigen persoon door Jan Remmerswaal