Het boek De reis van de trainer ondersteunt trainers en coaches bij het tot bloei brengen van ieders levensverhaal. Het Double Healix-model beschrijft het proces van een training of coaching in twaalf archetypische fasen van de reis van de held.
Het is tijd om de twaalf archetypische fasen van de reis van de held beter te leren kennen. Ik loop ze een voor een langs en illustreer iedere fase aan de hand van de film Joy (Russell, 2015), het waargebeurde verhaal over het leven van Joy Mangano. Joy is de uitvinder van de Miracle Mop, de wonderdweil die zichzelf uitwringt. Minstens zo bekend is ze van de Huggable Hanger, een fluwelen kleerhanger. Ze bezit ondertussen meer dan honderd patenten en handelsmerken voor haar uitvindingen. Haar producten brachten in 2010 een jaarlijkse omzet van ongeveer 150 miljoen dollar op. Met haar bedrijf helpt Joy nu uitvinders en ondernemers, met name jonge vrouwen, bij het realiseren van hun dromen. Als je in de gelegenheid bent: kijk de film, zodat je de fasering nog beter begrijpt én ervaart.
Fase 1 Proloog
‘Er borrelt iets onder de oppervlakte van het dagelijks leven’. In de proloog leren we de hoofdpersoon van een verhaal kennen in zijn eigen wereld en komen we iets te weten van zijn voorgeschiedenis. De hoofdpersoon is in zijn gewone doen, maar voelt een lichte onrust. De routine biedt hem geen voldoening meer. Als kijker krijgen we in de proloog al een voorgevoel van waar het verhaal over zal gaan. Wat zijn de uitdagingen en welk probleem gaat de hoofdpersoon oplossen?
Joy: We zien hoe Joy als kind heel creatief en onafhankelijk was. Ze fantaseert en bouwt maquettes. In een volgende scène wordt duidelijk hoe ze haar creativiteit en zelfstandigheid als volwassene kwijt is. Ze slooft zich uit in het huishouden en de zorg voor haar kinderen, haar vader, haar moeder en haar ex-man, die allemaal bij haar in huis wonen.
Fase 2 Oproep tot avontuur
‘Het moet anders, ik moet iets doen’. Iets of iemand roept de hoofdpersoon op tot actie, tot het aangaan van een avontuur. De oproep (soms van binnenuit, vaak van buitenaf) is onontkoombaar. De hoofdpersoon ervaart onrust en chaos, maar voelt zich tegelijkertijd uitgedaagd om iets te doen. Het is het eerste ‘point of no return’ in de reis. Het leven zal niet meer zijn zoals het was.
Joy: In haar dromen wordt Joy herinnerd aan wie ze vroeger was. Wanneer en hoe is ze haar creativiteit verloren? Dan gebeurt er iets in het echte leven wat haar aan het denken zet. Ze wringt een dweil uit waar stukjes glas in zitten. Haar handen bloeden. Joy ziet een dweil voor zich die zichzelf uitwringt. Het is voor haar zo klaar als een klontje dat ze daarmee iets moet gaan doen.
Fase 3 Weerstand
‘Ik kan dit niet, ik moet eerst sterker worden’. Deze fase beschrijft de weerstand tegen de verandering. Als de oproep tot avontuur van buiten komt, dan komt de weerstand vaak van de hoofdpersoon zelf (‘Ik ben toch niet de held die jullie zoeken’); als de impuls tot verandering vanuit de hoofdpersoon zelf komt, is het vaak de buitenwereld die weerstand biedt (‘Dat gaat je nooit lukken’).
De hoofdpersoon keert zich tijdelijk af van het avontuur. Tegelijkertijd wordt gezonde kracht voor het vervolg opgebouwd. Als kijker realiseren we ons dat dit niet zomaar een verhaal voor de hoofdpersoon wordt. Dit wordt spannend.
Joy: Joy zit erg gevangen in de dagelijkse beslommeringen van haar leven. Dat kost haar zelfs zo veel energie dat ze overdag in slaap valt. Ze moet rusten en aan zichzelf toegeven dat ze niet sterk genoeg is om aan de slag te gaan met haar idee. Ze voelt zich wat sterker nadat een vriendin luisterde naar het verhaal over haar in het slop geraakte leven.
Fase 4 Mentor
‘Misschien zijn er toch mogelijkheden’. Een mentor helpt de hoofdpersoon bij de voorbereiding op de reis. Het klassieke beeld van de mentor is een oude wijze man of vrouw, maar de mentor kan allerlei gedaanten aannemen. Hij geeft de hoofdpersoon lessen en hulpmiddelen waarmee hij op pad kan. De mentorfase is voor de hoofdpersoon een leerfase. Hij krijgt een andere blik op de werkelijkheid en zichzelf, waardoor de bereidheid toeneemt om het avontuur aan te gaan. Soms is de hoofdpersoon zijn eigen mentor.
Joy: Joy is haar eigen mentor als ze zich na haar slaap realiseert dat haar ex-man en haar vader, die beiden in de kelder van haar huis wonen, de deur uit moeten, zodat ze zelf door kan met haar leven. Joys dochter is een mentor als ze Joy krijtjes en poppen aanbiedt om met haar idee te experimenteren. De derde mentor is haar grootmoeder, die voortdurend tegen Joy zegt dat ze meer in haar mars heeft en is voorbestemd voor iets groots.
Fase 5 Selectiedrempel
‘Laat eerst maar eens zien wat je kunt’. De hoofdpersoon is na de mentorfase klaar om het avontuur aan te gaan. Op de drempel vindt nog een test plaats door een drempelwachter, meestal een vertegenwoordiger van de heersende macht die bepaalt of de hoofdpersoon de nieuwe wereld in mag. De hoofdrolspeler doorstaat de test en gaat een grens over. De test is bedoeld om te bepalen of er in de vorige fase voldoende is geleerd en er voldoende wilskracht is om het avontuur aan te kunnen. De voorbereidingsfasen zijn afgerond.
Joy: Joy gaat tekenen en probeert wat uit. Dan vraagt ze de nieuwe rijke vriendin van haar vader of ze wil investeren in haar idee. Ze wordt letterlijk getest: ze moet vier vragen beantwoorden om te weten of ze financieel waardig is. Een van de vragen is of ze bereid is een pistool te gebruiken om haar concurrenten te verslaan.
Fase 6 Ster van de dag
‘Stralen bij eerste succeservaringen’. De hoofdpersoon betreedt na de selectiedrempel een nieuwe onbekende wereld. Er breekt een fase aan van stralen en genieten van de aandacht en erkenning. Voor het eerst wordt de hoofdpersoon door zijn metgezellen en door de kijker gezien als een potentiële held. Dit helpt hem bij het opbouwen van zelfvertrouwen voor de lastige fasen die nog gaan komen. Echt grote beproevingen heeft hij tot nu toe nog niet hoeven aangaan. Daarom noemen we hem in deze fase ook de ‘schijnkoning’.
Joy: Joy krijgt het geld en maakt een prototype van haar zelf-wringende dweil. Ze zet een klein fabriekje op in haar vaders garage, die inmiddels is verhuisd, en helpt mensen die het minder goed hebben aan werk. Haar vader zegt dat hij trots op haar is. Joy ontwikkelt zelfvertrouwen.
Fase 7 Aarding
‘Beide benen op de grond, de echte uitdagingen komen nog’. Na de euforie van het eerste succes wordt de hoofdpersoon in de nieuwe wereld al snel geconfronteerd met mensen die anders zijn en andere dingen van hem vragen, en met nieuwe regels en gebruiken. Het is zaak om snel weer alert te zijn. De hoofdpersoon wordt voorbereid op de weg naar binnen. De zelfkennis die in de loop van de reis met vallen en opstaan wordt opgebouwd, gaat vooral over sociaal-emotionele vaardigheden die nodig zullen zijn om de moeilijke (levens)keuzes te kunnen maken.
Joy: Joy maakt kennis met de zakenwereld. Haar geldschieter geeft aan dat de kosten te hoog zijn, leveranciers vragen te veel geld voor aanpassingen en ze krijgt haar product niet aan de man. Gaandeweg leert ze om te gaan met de lastige omstandigheden. Uiteindelijk krijgt ze de gelegenheid om haar dweil via een Tell-Sellprogramma aan de man te brengen. Ze regelt een extra lening om voorraad aan te leggen voor de verkoop. Ze neemt ook een tweede hypotheek op haar huis.
Fase 8 Omslag
‘Het gaat niet goed, de controle is kwijt’. Het noodlot slaat toe; de omstandigheden worden uitermate ongunstig. De hoofdpersoon verliest het initiatief en is machteloos. De duistere krachten van de wereld lijken te groot. De onmacht dwingt de hoofdpersoon zich voor te bereiden op de grootste beproeving die nu voor de deur staat. In deze fase wordt getroost, worden wonden gelikt en wordt kracht opgedaan voor de confrontatie met de grote tegenstander.
Joy: Het noodlot slaat voor Joy toe als de acteur die in het Tell-Sellprogramma de dweil moet aanprijzen, volledig faalt. Er wordt niets verkocht, alleen de schulden blijven. Joys familie steunt haar door haar te adviseren faillissement aan te vragen.
Fase 9 Dolk
‘Tot op het bot gaan, pijn ervaren en inzicht verwerven’. De hoofdpersoon gaat de confrontatie of het gevecht met de grootste vijand of het grootste probleem aan. In deze fase van leven of dood maakt de hoofdpersoon, na de onmacht, de loutering door van diepe wanhoop en verwerft hij inzicht in de duistere kanten van de mens, ook in die van zichzelf. Hij leert de wapens en middelen te gebruiken die nodig zijn om het eigen voortbestaan of de voortgang van de reis te bewerkstelligen.
In de duisternis ligt vaak de rijkste schat verborgen. De letterlijke schat is een elixer dat de hoofdpersoon voor zijn omgeving kan meebrengen. De psychische schat bestaat uit nieuwe krachten die de hoofdpersoon voor zichzelf ontdekt. Daarom wordt de dolkfase ook wel ‘het grijpen van de buit’ genoemd.
Joy: Joy weigert het faillissement en gaat naar het hol van de leeuw, het kantoor van het Tell-Sellbedrijf, om te vechten voor haar leven. Zo leert ze haar eigen agressie kennen. Ze is niet langer het slachtoffer van haar eigen bestaan. Ze krijgt het voor elkaar dat ze de dweil, haar elixer, zelf nog een keer mag proberen te verkopen op televisie.
Fase 10 Terugkeer naar het licht
‘Sterker op weg naar het doel’. De beproeving is doorstaan en het elixer is in handen. De weg terug begint – soms letterlijk vanuit het duister van de onderwereld weer richting het licht. De hoofdpersoon redt zich uit de duisternis door zich te concentreren op zijn hervonden doel in het avontuur. Er is licht aan het eind van de tunnel. Vaak wordt in deze fase de belangrijkste les van een vroegere mentor herinnerd. Soms sterft de mentor. De hoofdpersoon moet het vanaf dit punt alleen doen.
Joy: Joy krijgt een mantelpak voor de presentatie, maar trekt dit weer uit. Ze wil de verkoop doen als zichzelf. Eenmaal op het podium staat ze in het volle licht. Ze voelt zich ongemakkelijk voor de camera. Haar beste vriendin belt om een dweil te kopen. Dat brengt het geloof terug bij Joy. Ze wordt steeds enthousiaster en verkoopt tijdens het programma 20.000 dweilen. Het succes blijft aan, maar wordt tijdelijk overschaduwd doordat haar grootmoeder overlijdt, een belangrijke mentor omdat ze altijd in Joy bleef geloven.
Fase 11 Wederopstanding
‘De ultieme test’. Tijdens de reis terug vindt nog eenmaal een beproeving plaats. In de dolkfase zagen we hoe de hoofdpersoon de grootste crisis overleefde. In deze fase zien we hoe de hoofdpersoon moedig, waarachtig en krachtig de strijd aangaat. Voor de kijker is deze fase de climax van het verhaal. Door de test transformeert de hoofdrolspeler tot held doordat hij zijn rug recht houdt en staat voor zijn eigen waarheid en principes. De hoofdpersoon toont karakter in de confrontatie met een machthebber of een dreigende ramp. De held legt de eigen status, veiligheid en misschien wel het eigen leven in de waagschaal ten bate van het grotere belang.
Joy: Joy komt toch nog weer in financiële problemen doordat haar zus meerkosten van de fabrikant betaalt zonder de goedkeuring van Joy. De fabrikant weigert het geld terug te betalen; bovendien patenteren ze door een maas in het contract op frauduleuze wijze Joys ontwerp als hun eigen ontwerp. Kort nadat Joy dan toch faillissement heeft moeten aanvragen, ontdekt ze dat de fabrikant haar heeft opgelicht. Ze knipt haar haren kort en gaat de strijd aan met de eigenaar. Met overmacht dwingt ze hem de meerkosten terug te betalen, de schade te vergoeden en afstand te doen van elke claim op haar patent.
Fase 12 Elixer
‘Dankbaar en dienstbaar weer terug’. De held keert van de reis terug met een elixer voor de gemeenschap. Dit elixer is soms letterlijk een medicijn, middel of aanpak, maar zeker ook een verandering in de held zelf die een bevrijdende invloed heeft op de omgeving. De held voelt geen angst meer en is meester van twee werelden: de gewone wereld en de speciale of duistere wereld, die nu niet meer zo duister is. Hij is dankbaar voor wat het avontuur gebracht heeft en stelt zich vanuit deze dankbaarheid dienstbaar op naar zijn omgeving. Deze laatste fase is ook de epiloog van het verhaal en de proloog van een nieuw avontuur.
Joy – Joy wordt een succesvolle, creatieve en onafhankelijke zakenvrouw. In de film zien we hoe ze een jonge moeder steunt die haar een ontwerp voor een kledingborstel laat zien. Joy helpt haar bejaarde vader. Haar vriendin en ex-man zijn haar adviseurs
Bron: De reis van de trainer
