Onno Hamburger is de grondlegger van werkgeluk in Nederland. Hij schreef samen met Ad Bergsma Gelukkig Werken, het eerste boek in Nederland dat specifiek gericht is op het actief creëren van geluk in het werk. Op 23 april 2024 staat hij op het podium van Het Grote Coachevent met de keynote ‘Coachen op werkgeluk. Hoe dan?‘
Wat is gelukkig werken?
Laten we beginnen met de vraag wat we bedoelen met gelukkig werken. We bedoelen niet dat je elke maandagmorgen al in je bed ligt te woelen totdat de wekker aangeeft dat je eindelijk eropuit mag om naar je werk te gaan, zoals een zenuwachtig kind vol verlangen uitkijkt naar de cadeautjes die het zal krijgen op zijn verjaardag. Mijn artikelen zullen er niet in slagen problemen op te lossen zoals moeite met opstaan na een leuk weekeinde, nare klusjes en strubbelingen met collega’s. Chagrijn en tegenslag moeten we soms voor lief nemen, omdat ons geluksniveau nu eenmaal van dag tot dag varieert en voor een deel afhankelijk is van toevallige omstandigheden zoals een economische crisis en de grillen van je baas en/of de markt.
Ik wil je ideeën aanreiken waarmee je het elastiek een stuk kan oprekken, zodat de balans tussen positieve en negatieve belevenissen gunstiger wordt. Hoe dat afloopt is ook afhankelijk van jouw persoonlijkheid. Als je een doorgewinterde pessimist bent, kun je mijn artikelen gebruiken als het definitieve bewijs dat de woorden werk en geluk niets met elkaar te maken hebben. Werk is nu eenmaal een noodzaak, of beter gezegd een noodzakelijk kwaad. Een optimist daarentegen is misschien al tevreden als hij zich vermaakt bij het lezen en er een enkele bruikbare gedachte uit haalt.
Alle leuke en minder leuke aspecten van werk
Beide vormen van gebruik zijn volstrekt legitiem, maar ik wil je ook uitnodigen eens wat langer in de spiegel te kijken en je op je eigen positie in het werkend leven te bezinnen. Want wat voor cijfer zou jij jezelf bijvoorbeeld geven op een schaal van 1 tot 10 als je zou moeten aangeven hoe gelukkig je bent in je werk? En wat vind je van dat cijfer? Is dit het hoogst haalbare of zie je ruimte voor verbetering? En verandert je mening als je kijkt naar je eigen ontwikkelingen gedurende de laatste maanden? Waar heeft die stagnatie of verandering mee te maken en is er misschien een mogelijkheid zelf meer grip te krijgen op de ontwikkelingen? Daar wil ik het over hebben. Het streven is dat je je werk in het algemeen de moeite waard gaat vinden en je er prettig bij voelt. Als we het hebben over gelukkig werken, dan bedoelen we dat je tot een positief globaal oordeel komt over alle leuke en minder leuke aspecten van je werk, over een langere tijdsperiode.
In deze opvatting van gelukkig werken onderscheiden we drie hoofdbestanddelen. Hoeveel plezier ervaar je, in hoeverre ben je in staat je eigen kwaliteiten te benutten en ervaar je jouw werk als voldoende zinvol? De elementen van de drie-eenheid: het vergroten van plezier, de zinvolheid en het gebruik van je talenten bieden ieder voor zich een mogelijkheid geluk op het werk te vergroten. Het meest wezenlijke hier is dat deze drie wegen geen concurrenten van elkaar zijn, maar elkaar juist versterken. Deze drie-eenheid zou je als een olympisch motto kunnen weergeven: leuker, authentieker en zinvoller.
Leuker, authentieker, zinvoller
Besteed je voldoende aandacht aan dingen waarvan je geniet en doe je voldoende dingen waar je trots op kunt zijn? Aan de hand van de volgende stellingen kun je nagaan welke aspecten in je leven minder sterk zijn ontwikkeld. Als je in één categorie minstens twee keer ‘oneens’ antwoordt, kun je overwegen dit aspect van je werk onder de loep te nemen en te kijken of je op dit vlak iets kan verbeteren.
Leuker
Ervaar jij plezier in je werk? Of wordt jouw dagelijks werk in meer of mindere mate beheerst door gevoelens van onzekerheid, irritatie of machteloosheid? Deze negatieve gevoelens kunnen een sterke invloed hebben op jouw geluksgevoel. Bewust of onbewust hebben we soms de neiging om te blijven hangen in negatieve gevoelens, mede omdat zij een functie kunnen hebben. Als we niet goed in ons vel zitten, kunnen we dat bijvoorbeeld gebruiken om moeilijke beslissingen uit te stellen of aandacht te krijgen.
Authentieker
Plezierige ervaringen op het werk volstaan niet om te kunnen spreken van gelukkig werken. Geluk is meer dan leuk. Aan het einde van de dag wil je niet alleen het idee hebben dat je je hebt vermaakt, maar ook dat je voldaan bent omdat je hard hebt gewerkt aan de juiste dingen. Voldoening heeft veel te maken met de mogelijkheden die je hebt om je eigen kwaliteiten in te zetten. Ken je jouw kwaliteiten en talenten voldoende? Weet je welke kwaliteiten jou echt energie geven en welke kwaliteiten vooral leuk zijn voor anderen, maar jou misschien het gevoel geven dat je leeggezogen wordt wat betreft energie? Voor veel mensen begint de zoektocht naar meer voldoening met een ontdekkingstocht naar hun eigen kwaliteiten en talenten.
Heb je genoeg zicht op het onderwerp voldoening, dan komen we automatisch bij het volgende bestanddeel van geluk. Waar doe je het allemaal voor? Heb je het idee dat je door je werk bijdraagt aan iets wat belangrijk voor jou is of is dit onvoldoende aanwezig?
Zinvoller
Heb je het gevoel dat het ‘zin’ heeft wat je doet in je werk? Stel dat jij ineens van de aardbodem zou verdwijnen. Zou je gemist worden? Zou het verloop van de geschiedenis anders zijn zonder jouw aanwezigheid? Zouden mensen jou persoonlijk missen? Iedereen is uniek, iedereen is anders. Daarom kan jij een unieke bijdrage leveren aan de wereld. De vraag is te achterhalen welke bijdrage dit voor jou kan zijn. Deze vraag stel je jezelf niet als je aan het overleven bent en maar net je hoofd boven water kan houden. Dan volstaat het als je weer een volgende dag zonder nieuwe kleerscheuren kan doorkomen. Maar als we ons voldoende veilig voelen en lekker aan de slag zijn, dan komt vaak de volgende vraag bij ons op: Waar doe ik het allemaal voor? Vroeger gaf de kerk, familie of groep ons een antwoord. In onze individuele, ontkerkelijkte maatschappij moeten we zelf op zoek.
Zinvol wil vaak zeggen dat wat je doet betekenis heeft voor anderen. We voelen ons vaak beter als we in staat zijn onze eigen inspanningen op te vatten als een bijdrage aan een groter geheel dat ons eigenbelang overstijgt. Mensen floreren vaker als zij het gevoel hebben dat zij anderen of de wereld een zetje in de goede richting geven. Het gaat om het zoeken naar een plek of activiteiten waarbij jij je prettig voelt, en die tegelijkertijd zinvol zijn voor anderen.
Waarom zou je investeren in meer geluk?
Waarom zou je je inspannen voor meer geluk in je werk? Goede vraag! Het is natuurlijk een puur persoonlijke keuze om daar energie in te stoppen. Je kan er ook voor kiezen je te richten op effectiever werken, zodat je werk minder energie kost en minder belangrijk wordt in je leven. Andere mogelijkheden zijn dat je ernaar streeft productiever of creatiever te zijn. Dit zijn legitieme keuzes, maar de ervaring leert dat wanneer je meer geluk in je werk gaat ervaren, je andere voordelen (zoals effectiviteit, productiviteit en creativiteit) er gratis bij krijgt. Laten we eens gaan kijken naar een aantal voordelen van gelukkiger werken, zoals die in wetenschappelijk onderzoek naar voren zijn gekomen.
Gelukkige mensen zijn gezonder
Gelukkige mensen blijken over het algemeen gezonder te zijn dan ongelukkige mensen. Voor een deel komt dit doordat een sterk gestel ertoe bijdraagt dat mensen zich prettig voelen. Maar het effect werkt ook andersom. Geluksgevoelens hebben een positief effect op jouw gezondheid, omdat het je tegen stress beschermt. Hoe werkt dat?
Negatieve gevoelens zoals boosheid of angst gaan gepaard met extra alertheid. Stresshormonen zoals cortisol schieten door je lichaam heen. Op de korte termijn creëert dit een extra energieboost. Je hele lichaam is gereed om in actie te komen en zichzelf te verdedigen of te vluchten wanneer de situatie daarom vraagt. Een prachtig systeem, maar het zorgt voor problemen wanneer je langer door deze negatieve gevoelens wordt gekweld. Cortisol genereert op de korte termijn energie, maar kan je op de lange termijn uitputten. Als je lichaam voortdurend is gericht op actie, schieten het onderhoud en het herstel erbij in. Uiteindelijk gaat ook je afweersysteem minder goed functioneren. Je wordt sneller ziek en vatbaarder voor ziektes zoals de griep. Mensen die chronisch ongelukkig zijn, blijken zelfs een jaar of vijf minder lang te leven dan mensen die zich beter voelen. Het effect van gelukkig zijn is zelfs vergelijkbaar met dat van niet roken! Het grote voordeel van het streven naar geluk is dat het een activiteit is die inherent prettig is. Voor andere gezondheidsmaatregelen als minder eten en drinken moet je vooral afzien van dingen die je prettig vindt, maar zoeken naar geluk biedt een beloning in zichzelf en een bonus in de vorm van een toegenomen kans op een goede gezondheid.
Beter samenwerken, meer innovatie en creativiteit
Als je de beurskoersen van een bedrijf wilt voorspellen, dan kun je een gorilla vragen een dartpijltje te gooien naar een beurspagina uit de krant die je op een muur hebt opgehangen. Als aan het einde van het jaar blijkt dat de gorilla de ontwikkelingen in de markt beter heeft voorspeld dan gerenommeerde analisten, dan ben je in ieder geval goed voor een berichtje in de krant. Maar als je echt wilt weten hoe een bedrijf zich zal ontwikkelen, kun je ook een enquête houden onder werknemers en vragen hoe gelukkig zij zich voelen. Bedrijven floreren vaker als ze meer gelukkige werknemers hebben.
De reden is dat positief gestemde medewerkers veel creatiever en innovatiever zijn en ook nog eens beter samenwerken dan somber gestemde concurrenten. Hoe komt dat? Sterke negatieve gevoelens blijken een bijzonder effect te hebben op onze hersenen. We kunnen dan minder goed nadenken. Dit mechanisme wordt ook wel corticale inhibitie genoemd, wat letterlijk remming van de hersenschors betekent. Wat er feitelijk gebeurt, is dat er minder bloed gaat naar bepaalde delen van onze hersenen.
De bedoeling van dit mechanisme is dat we sneller handelen en geen tijd verspillen aan nadenken. Vanuit evolutionair perspectief is dat ook heel begrijpelijk. Onze voorouders hadden een veel gevaarlijker leven dan moderne (stads)mensen. Stel dat zo’n voorouder iets hoort ritselen in het bos en een tijger vermoedt in de struiken. Hij zou dan uitvoerig kunnen gaan bepalen hoe ver het beestje kan springen, of wat voor soort het is. Is het nu een Siberische, een gevlekte of een sabeltandtijger? Deze tijd kan beter besteed worden om uit de klauwen van de tijger te blijven. Primair reageren door weg te rennen of de tijger met een knuppel in de nek te slaan, is dan een veel betere reactie. Niet nadenken maar handelen bij dreigend gevaar is in de loop van de evolutie van onze soort zeker nuttig geweest; alleen is het een beetje jammer dat wij in ons dagelijks leven weinig tijgers tegenkomen. In onze huidige maatschappij is het juist van het grootste belang dat we steeds in staat zijn helder te denken.
Het is daarbij een geluk dat we allemaal beschikken over een natuurlijk mechanisme dat voorkomt dat onze hersenen te oppervlakkig functioneren, en dat zijn positieve gevoelens. Als we ons prettig voelen is onze omgeving veilig, kunnen we de omgeving rustig verkennen en op creatieve ideeën komen. Daardoor kunnen we juist weer beter nadenken en staan we meer open voor anderen en voor nieuwe ideeën. Dat bevordert onze teamspirit, creativiteit en innovatiekracht.
Uit: Gelukkig Werken – Versterk je persoonlijk leiderschap door Onno Hamburger en Ad Bergsma
