In hun loopbaan lopen mensen tegen dingen aan die zinvragen met zich meebrengen. Bijvoorbeeld als iemand wordt ontslagen of als die langverwachte promotie toch niet doorgaat. Of als iemand jarenlang een onbestemde, maar knagende onvrede voelt bij zijn werk. Zinvragen zijn dan bijvoorbeeld: ‘Is dit alles?’ of ‘Wat moet ik nu met mijn leven?’ Deze zinvragen moeten worden begrepen als een uiting van een behoefte aan zingeving. Hier kan een loopbaanbegeleider bij helpen.
Zingevende gespreksvoering biedt concrete handvatten bij zingevingsproblematiek
Uitgangspunt is het spanningsveld tussen dat wat een coachee kan beïnvloeden en dat wat hij moet aanvaarden. Vier aspecten van zinvragen geven de loopbaanbegeleider concrete aanknopingspunten:
- Traagheid
- Ambivalentie
- Raadselachtigheid
- Waarden
1) Traagheid verwijst naar de weerbarstigheid van zinvragen, bijvoorbeeld als een onrustige ‘jobhopper’ onrustig blijft. Traagheid doet een beroep op het uithoudingsvermogen van de loopbaancoach. Dat betekent de neiging bedwingen om naar (snelle) oplossingen te zoeken en de bereidheid cultiveren om stil te staan bij gevoelens (zoals onrust) die zich niet laten oplossen, maar die mogelijk een wegwijzer zijn naar betekenis.
2) Ambivalentie is de eigenschap van zinvragen die maakt dat er altijd een ander, meer zingevend perspectief mogelijk is. Mensen zitten nu eenmaal vol tegenstrijdigheden en daarin schuilt zingevend potentieel. Zingevingsproblematiek ligt op de loer als de coachee verstrikt raakt in één perspectief, bijvoorbeeld als hij zichzelf eenzijdig de schuld geeft van zijn ontslag.
3) Raadselachtigheid verwijst naar de ondoorgrondelijke aspecten van wat mensen ervaren. Hoewel voor sommige gebeurtenissen geen verklaringen zijn, blijven mensen vaak zoeken naar antwoorden. ‘Waarom moest mij dit overkomen?’ kan een hardnekkige vraag zijn. Als rationele antwoorden tekortschieten, kan de loopbaancoach zijn toevlucht zoeken in de verbeeldingskracht van de coachee: metaforen, verhalen of rituelen helpen hem om zich te verzoenen met wat hij niet begrijpt.
4) Tot slot hangen zinvragen samen met de vraag wat voor mensen werkelijk belangrijk is. Het gaat hier over waarden. Een voorbeeld van een zinvraag is: ‘Wat wil ik met mijn loopbaan?’ Begeleiding stimuleert zelfreflectie over wat de coachee werkelijk belangrijk vindt in het totaalplaatje van zijn leven. Uiteindelijk gaat het erom dat de coachee durft te kiezen voor wat werkelijk belangrijk voor hem is.
Bruikbaar model voor loopbaanbegeleiders, van leidinggevende tot loopbaancoach
In hun context komen zij verschillende aspecten van zinvragen tegen die zij met behulp van het model bespreekbaar kunnen maken. Belangrijk hierbij is wel dat mensen lang niet altijd een expliciete vraag formuleren en dat de begeleiders een antenne moeten ontwikkelen om zinvragen te herkennen.
Een voorbeeld uit de praktijk
Jasper (37) werkt al tien jaar bij dezelfde universiteit, maar met onderbrekingen en steeds op tijdelijke basis. Onlangs heeft hij te horen gekregen dat zijn contract niet wordt omgezet in een vast dienstverband. Nu eindelijk gebeurd is waar hij altijd al bang voor was, merkt hij dat hij niet alleen maar baalt, maar zich ook opgelucht voelt. Zijn werkgever biedt hem een carrièreadviestraject aan. Samen met een loopbaancoach wil hij zich bezinnen op de vraag wat hij nu werkelijk belangrijk vindt in zijn leven. Ze beginnen voortvarend, maar tot frustratie van de coach voert Jasper zijn taken niet uit. De gesprekken lijken in cirkels te draaien als Jasper steeds weer zegt: ‘Waarom moest mij dit overkomen? Ik heb tien jaar gewerkt als een paard en alsof dat er niet toe doet, sta ik straks aan de zijlijn toe te kijken. Ik heb mijn tijd verspild.’
De coach herkent het als een zinvraag waar traagheid vooropstaat. Ze realiseert zich dat Jasper niet alleen opgelucht is, maar ook door een rouwproces heen moet. Ze besluit ruimte te maken voor zijn pijn door het te benoemen: ‘Alsof het werk dat je de afgelopen jaren gedaan had betekenisloos was. Dat moet pijnlijk zijn.’ Het gesprek verdiept zich door deze interventie, want Jasper zegt: ‘Ja, ik ben mislukt.’0
De coach stuit nu op een overtuiging die een obstakel zou kunnen vormen voor iedere volgende stap die Jasper zou zetten. Als Jasper later in het gesprek vertelt hoeveel succes hij had met de presentatie van zijn onderzoek aan een bedrijf, realiseert de coach zich dat een ander deel van Jasper zich juist sterk bewust is van zijn kwaliteiten. Ze pakt het model voor zingevende gespreksvoering erbij en ziet kansen om de ambivalentie te benutten: ze speelt de tegenstrijdigheden tegen elkaar uit met de werkvorm ‘de tweestoelendialoog’. Het levert Jasper het zingevend inzicht op dat hij de neiging heeft om vooral tijd en moeite te steken in dingen waar hij niet goed in is. Daarom kiest de loopbaancoach ervoor om met Jasper te verkennen wanneer hij zich in zijn element voelt. Dat blijkt steeds samen te hangen met contact met mensen: presenteren, groepen begeleiden, adviesgesprekken. ‘Contact met mensen’ blijkt voor Jasper een belangrijke richtinggevende waarde. Op basis van deze waarde besluit hij te solliciteren als leraar op een middelbare school.
Even overweegt de coach of een ritueel zou helpen om de overgang te markeren. Dat zou ook nog recht gedaan hebben aan raadselachtigheid. Maar ze besluit dat het genoeg is zo.
Resultaat: wat maakt het leven de moeite waard
Bij zingeving gaat het er uiteindelijk om dat mensen actief gericht zijn op wat hun leven de moeite waard maakt. Dat betekent dat zij keuzes maken op basis van wat zij werkelijk belangrijk vinden. Dat geeft immers regie over de betekenis van hun eigen leven.
Niet alles in het leven valt echter te regisseren. Soms overkomen mensen dingen die zij niet in de hand hebben. Emotionele pijn, onzekerheid en onduidelijkheid zijn onontkoombaar. Het hoort erbij. Maar in een tijd waarin ‘positief denken’ de norm is en waarin problemen uitdagingen heten, voelen mensen zich al snel een ‘loser’ als zij zich ongelukkig voelen. Alsof dat iets is wat gerepareerd moet worden.
Het bestrijden van situaties en gevoelens die onontkoombaar zijn is echter niet alleen zinloos, maar vormt ook een rem op het leven: alle energie die in het verzet gaat zitten, kan niet worden aangewend voor betekenisvolle activiteiten. Daarom is het belangrijk dat mensen leren om datgene wat ze niet kunnen veranderen te aanvaarden. Aanvaarding is niet hetzelfde als berusting of er vrede mee hebben. Het is eerder zoiets als: het is er nu eenmaal en daar moet ik het mee doen. De erkenning dat het is zoals het is, opent deuren naar nieuwe, betekenisvolle perspectieven.
Aspecten van zingevende gespreksvoering
Het is geen methodiek in de zin dat er in een begeleidingstraject systematisch een aantal stappen wordt doorlopen. Zingevende gesprekken of elementen daarvan kunnen eenvoudig geïntegreerd worden in andere hulpverleningstrajecten. Soms volstaat het om de zinvraag te erkennen, bijvoorbeeld als een coachee rouwt om een promotie die niet doorgaat. Soms komen alle vier de aspecten van de zinvraag aan bod in een begeleidingstraject. Het aspect dat op de voorgrond staat, kan als ingang dienen voor zingevende gespreksvoering. In de praktijk blijkt dan dat de aspecten niet zo strikt van elkaar zijn te onderscheiden. Grijpt men in op een van de aspecten, dan heeft dat onherroepelijk effect op de andere. Men kan het model naar eigen inzicht hanteren.
