Teamkracht: wat moet je met Prosocial?

We zijn sociale wezens, maar toch gaat samenwerken niet vanzelf. We denken ‘de ander doet ook niks’, dus we zetten ons niet in voor de groep of we worden juist aanvallend. De oplossing lijkt een sterke leider (een baas of de overheid) die zegt hoe het moet. De tegenreactie is ‘ieder voor zich’: privatiseer en individualiseer. Dat kan anders! Teamkracht met ProSocial biedt een derde keuze: groepen die samen een gezonde balans vinden tussen groepsbelang en eigenbelang. Zo ontstaat ruimte voor prosociaal gedrag.

‘Selfishness beats altruism within groups. Altruistic groups beat selfish groups. Everything else is commentary’* – David Sloan Wilson & Edward O. Wilson.

Mensen zijn constant bezig met andere mensen. Vaak is dat contact informeel, met ons gezin, familie, vrienden, buren. Daarnaast werken we samen in teams, wonen we in een buurt of gemeente en zijn we lid van verenigingen. Overheden, bedrijven en internationale organisaties bestaan uit groepen van groepen mensen. Wat maakt nou dat sommige groepen geweldig voelen en tot mooie uitkomsten leiden, terwijl we andere groepen als stroperig, saai of ronduit vervelend ervaren?

Dat is een belangrijke vraag. Voor ons persoonlijk welbevinden, want verbondenheid is een essentiële menselijke basisbehoefte om te floreren. Maar het is ook cruciaal voor de problemen en uitdagingen van deze tijd: we zullen moeten samenwerken. Denk aan het klimaat en biodiversiteit, oorlog en inflatie, inclusie en diversiteit, polarisatie in de samenleving. Ook op kleine schaal zijn er lastige vragen waar we samen uit moeten komen. De komst van een windmolen of asielzoekerscentrum, eerlijke taakverdeling en inclusie in het team. Allemaal vraagstukken die we samen aan moeten pakken.

Om al die samenwerkingen tot een succes te maken, is er een gezonde balans nodig tussen ieders individuele wensen en de gedeelde doelen van de groep. Dat is niet vanzelfsprekend: denk maar aan de ‘lifters’ die weinig bijdragen maar wel profiteren, of een dwingende groep (of groepsleider) die geen ruimte laat voor persoonlijke voorkeuren. Je kunt dan makkelijk denken: ‘Mensen kiezen uiteindelijk altijd voor zichzelf, dus we hebben strenge regels en een sterke leider nodig.’ Tegelijk wringt dat en missen we dan onze autonomie. We willen vooral dat ánderen bijgestuurd worden. Het tegenovergestelde kan ook: ieder voor zich. Je krijgt vrijheid en verantwoordelijkheid waar je op wordt afgerekend, zonder dat er daadwerkelijke samenwerking nodig is.

‘ Eigenbelang of groepsbelang? ProSocial is allebei: samenleven en samenwerken dat goed is voor jezelf en voor de ander’

Jenny Blaauwbroek en Matthijs Steeneveld schreven samen het boek Teamkracht met Prosocial. Zij geloven dat het ook anders kan. In onze evolutie zijn wij mensen gegroeid om samen te leven en te werken. Ook al lijkt soms het mensbeeld te overheersen dat anderen altijd kiezen voor eigenbelang, eigenlijk zijn we óók heel goed in samenwerken. Met het boek willen ze jou en jouw groep helpen om prosociaal samen te werken. Zo realiseren jullie je gezamenlijke doelen om je buurt, werk of de wereld een beetje beter te maken, met gezonde aandacht voor ieder individu. Dat is direct een duurzame vorm van teamwerk, omdat het voor alle betrokkenen iets waardevols oplevert.

Een gezonde balans tussen het belang van de ander en van jezelf

Een andere manier van samenwerken dus. Niet egoïstisch of ongeïnteresseerd, maar ook niet jezelf wegcijferen en alles opgeven voor het collectief. Prosociaal is een gezonde balans tussen het belang van de ander en van jezelf. Je draagt bij aan de groep of gemeenschap en tegelijkertijd heb je oog voor je eigen wensen en behoeftes. Om een succes te maken van diegezamenlijke buurttuin of een project op het werk moeten de groepsleden elkaar helpen en bijdragen aan het gemeenschappelijke doel. Naast individuele behoeftes en belangen geeft een prosociale groep óók ruimte aan ieders ideeën, twijfels, obstakels en gedoe. Niet als soft praatclubje, maar omdat het een volwassen manier is om aan het gedeelde doel te werken. Het boek biedt een praktische ‘do try this at home’-aanpak om prosocialer samen te werken. We leggen uit hoe en waarom deze aanpak werkt en bieden vooral praktische handvatten om het toe te passen met je eigen groepen. Of dat nu je gezin, ecowijk of projectteam is.

Prosociaal gedrag, wat is dat?

Gedrag tussen mensen kun je indelen van schadelijk voor anderen tot helpend voor anderen. Het ene uiterste is asociaal gedrag waarbij je anderen moedwillig schade toebrengt. Bij egoïstisch gedrag kies je puur voor jezelf en maakt het je niet uit of je een ander schaadt. Bij eigenbelang is er geen sprake van het kwetsen van anderen, maar de omgeving heeft er ook geen voordeel van. Het andere uiterste is altruïstisch gedrag, waarbij je de ander helpt ten koste van jezelf. Tussen eigenbelang en altruïsme vind je prosociaal gedrag. Hierbij help je anderen, maar denk je ook aan jezelf. Idealiter gaan het groepsbelang en het eigenbelang samen bij prosociaal gedrag. Je doet iets voor de groep en dat is (direct of indirect) ook goed voor jou.

Van eigenbelang naar betekenisvol samenwerken

Kijk eens eerlijk naar hoe je jezelf gedraagt in allerlei groepen. Wanneer cijfer je jezelf weg? En wanneer kies je egoïstisch voor jezelf? Waarschijnlijk herken je de meeste vormen van (a)sociaal gedrag wel. Het is goed om je te realiseren dat dit allemaal heel menselijk gedrag is. Mensen zijn zelden alleen maar altruïstisch, of alleen maar egoïstisch. Je vergeet je eigen grenzen wellicht voor je kinderen, voor je cliënten of vanwege die deadline. Je raffelt een taak af omdat je denkt dat de anderen er ook de kantjes van af lopen of je doet het lekker op je eigen manier, want die vind jij beter. Zo doen andere mensen ook. De uitdaging als groep is om een goede groepssfeer en manier van samenwerken te creëren die prosociaal gedrag aanmoedigt. Dat is waar dit boek je bij wil helpen, met de methode van Pro-Social om zo prosocialer samen te leven en te werken met andere mensen.

We schrijven ‘ProSocial’ met twee hoofdletters als we praten over dit gedachtegoed. Zonder hoofdletter en op z’n Nederlands gebruiken we ‘prosociaal’ als we het woord simpelweg gebruiken in de betekenis van ‘wel sociaal’, voor de ander én jezelf. Verder gebruiken we de termen teams en groepen door elkaar. Eigenlijk bedoelen we steeds een verzameling mensen die iets gemeenschappelijk doen, samen ergens aan bijdragen. Al die mensen zijn lid van allerlei verschillende groepen: op het werk, een vrijwilligersproject, een lokaal initiatief, sportclub, familie, vriendengroep, enzovoort.

Handvatten om met je team meer prosociaal samen te werken

ProSocial is een inspirerend en gefundeerd gedachtegoed, ontwikkeld door Paul Atkins, David Sloan Wilson en Steven Hayes. ProSocial bestaat uit een aantal onderdelen en is gebaseerd op verschillende wetenschapsgebieden – economie, evolutie en psychologie. De theoretische kennis van de evolutie is het fundament. Acceptatie en Commitment Training helpt jou en je groep om de koers te bepalen en elkaar aan de gemaakte afspraken te houden. Ten derde zijn er de principes, die we ook als leidraad gebruiken in dit boek. Een groep mensen die prosociaal weet samen te werken, blijkt te voldoen aan deze principes. Deze principes geven je handvatten om een goede basis te leggen om met je eigen team zo te werken. Tot slot zijn er allerlei stappen en werkvormen die je helpen om die principes in de praktijk te brengen. Denk bijvoorbeeld aan een constructieve manier om irritaties te bespreken of een oefening om het gezamenlijke doel helder te krijgen. We werken met een ProSocial Canvas om de principes voor jullie groep vast te leggen.

Voor ProSocial geldt hetzelfde als voor zwemmen: heel goed snappen hoe het werkt, betekent niet dat het doen lukt. Ga vooral aan de slag! Verwacht niet dat alles direct lukt – dat hoeft ook niet. ProSocial is een doorlopend proces, niet iets wat je op een gegeven moment ‘af’ hebt als jullie weten hoe jullie de principes moeten invullen. Het gaat uiteindelijk om het prosociale gedrag dat je inzet om jullie gezamenlijke doelen – jullie purpose – te realiseren.

* Egoïsme wint het van altruïsme binnen groepen. Altruïstische groepen verslaan egoïstische groepen. Al het andere is bijzaak.

Verder lezen? Dit fragment komt uit: Teamkracht met Prosocial. Van eigenbelang naar betekenisvol samenwerken door Jenny Blaauwbroek en Matthijs Steeneveld.