E-coaching wordt vooral geassocieerd met termen als ‘snel, beschikbaar en toegankelijk’, ‘laagdrempelig’ en ‘hulp per muisklik’. Hierbij ligt de nadruk op de mogelijkheden en voordelen die geboden worden door techniek (internet), maar blijven de mogelijkheden met betrekking tot de intra- en intermenselijke processen onderbelicht.
Anne Ribbers en Alexander Waringa schreven de herziene editie van E-coaching voor coaches (in opleiding), mentoren, docenten, hr-professionals, loopbaanadviseurs en andere begeleidingsdeskundigen die met hun coaching beter willen aansluiten op de huidige tijdsgeest.
In dit artikel beschrijven zij de belangrijkste redenen om aan de slag te gaan met e-coaching, de verschillende aspecten van e-coaching, introduceren zij een definitie van e-coaching en sluiten zij af met verschillende scenario’s voor e-coaching.
Electronic coaching, afgekort e-coaching, is een vorm van coaching waarbij moderne informatie- en communicatietechnologie (ICT) wordt ingezet.
Vijf redenen om aan de slag te gaan met e-coaching
Waarom gaan organisaties en individuele coaches aan de slag met e-coaching of online begeleiding? De vijf belangrijkste redenen op een rij:
1. Altijd en overal online
Met de ontwikkeling van het internet, de mogelijkheid om veel data op te slaan (in de ‘cloud’) en de duizelingwekkende groei van het aantal mobiele apparaten, kunnen mensen overal en altijd met elkaar in contact staan (Ribbers & Waringa, 2015). Dit heeft ook de groei veroorzaakt van online communicatieplatforms, zoals Microsoft Teams, Zoom en Google Hangouts. Deze platforms stellen ons in staat om met hoogwaardige audio- en videobeelden met elkaar in contact te komen. Door deze technologische ontwikkelingen is het niet langer noodzakelijk om elkaar persoonlijk te ontmoeten, maar kunnen coachgesprekken ook online en op afstand worden gevoerd. Van de meer dan duizend coaches die deelnamen aan de Global Coach Survey van 2021 gaf 83 procent aan dat al hun cliënten inmiddels de voorkeur geven aan online coaching (Passmore et al., 2023).
2. De normalisering van het werken op afstand
In maart 2020 kondigde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) aan dat de uitbraak van COVID-19 een wereldwijde pandemie was. Om de verspreiding van het virus te beperken, hebben veel landen preventieve maatregelen genomen, zoals beperkingen van het sociale verkeer, de invoering van reisbeperkingen of ‘blijf thuis’-verordeningen. Coaches zagen hierdoor een terugval in de vraag naar hun dienstverlening. Behalve de coaches die vóór 2020 ervaring hadden opgedaan met e-coaching. Deze categorie coaches bleek het best in staat om hun dienstverlening voort te zetten toen de lockdowns begonnen. Door de COVID-19-pandemie heeft het ‘begeleiden op afstand’ een enorme vlucht genomen en lijkt dit steeds meer het ‘nieuwe normaal’ te worden (Passmore et al., 2023).
3. Online generatie
Generatie Z is de eerste generatie die is opgegroeid met toegang tot het internet en draagbare digitale technologie vanaf jonge leeftijd. De meeste leden van deze generatie zullen digitaal geletterd zijn, waardoor de verwachting is toegenomen dat zij ook online kunnen leren, ontwikkelen en gecoacht worden (Cilliers, 2017).
4. De opkomst van digitale coachplatforms
Tijdens de COVID-19-pandemie nam het gebruik van digitale platforms specifiek voor leren en ontwikkeling aanzienlijk toe (Kinnunen & Georgescu, 2020). Dit leidde ook tot de opkomst van gespecialiseerde digitale coachingplatforms. Digitale coachingplatforms bieden een online alternatief voor de coachdialoog en verminderen administratieve activiteiten. Voor organisaties die coaches inhuren, kan een online platform tijd besparen bij het controleren van de kwaliteit en de Kwalificaties van de coaches en vergroot het de flexibiliteit om coaches uit verschillende tijdzones en taalregio’s in te zetten (Passmore et al., 2023).
5. Uitbreiding dienstverlening
De laatste reden is het uitbreiden van de huidige dienstverlening. Er bestaan legio mogelijkheden om e-coaching in te zetten ter ondersteuning van F2F-begeleiding. In organisaties waar kennis- en vaardighedenontwikkeling de kernactiviteit is, kan nazorg door e-coaching bijdragen aan verankering van de kennis in waargenomen verandering van gedrag. E-coaching kun je aanbieden als een extra service in de begeleiding van cliënten, patiënten en klanten, of mogelijk bij het willen bereiken van nieuwe doelgroepen: jongeren of bijvoorbeeld expats die internationaal wonen en werken.
Bestaande online leer- en begeleidingsvormen
Hoewel coaching al decennialang op grote schaal wordt toegepast, staat het wetenschappelijk onderzoek naar coaching nog steeds in de kinderschoenen. Naar e-coaching is vrijwel geen onderzoek verricht. Wel is er reeds inzicht in de werking van verschillende andere succesvolle online begeleidingsvormen. Daarom hebben we gekeken in welke mate e-coaching overlap kent met deze begeleidingsvormen. Het gaat hierbij om online leren (e-learning) en online hulpverlening (e-therapie).
Online leren
In alle verschillende definities van coaching komt één factor altijd terug en dat is het faciliteren van leren. Leren wordt gezien als een essentieel onderdeel binnen het coachproces. Online leren wordt ook wel ‘e-learning’ genoemd. Hieronder vallen alle leervormen en processen die op een of andere manier ondersteund worden door technologie (Shepherd, 2013), zoals virtuele klassen, online zelfstudie, simulaties, virtuele werelden, serious gaming, gebruik van online bronnen (zoals Wikipedia, zoekmachines, ChatGPT) en online samenwerken in community’s of netwerken.
Door het inzetten van bijvoorbeeld internet kan er een virtuele leeromgeving gecreëerd worden. Hierbij reiken de mogelijkheden van een virtuele omgeving verder dan alleen de online levering van informatie. Ook de toepassingsmogelijkheden van de informatie en het verder uitgebreid opzoeken van informatie bieden perspectieven. Bij online leren is het verwerven van kennis het hoofddoel. Binnen coaching is het leren voornamelijk instrumenteel om een bijdrage te leveren aan het vormgeven van gedragsveranderingen.
Online hulpverlening
Onder de noemer online hulpverlening vallen alle vormen van hulpverlening die met behulp van techniek op afstand worden uitgevoerd. Er zijn vele verschillende vormen, zoals e-therapie, e-health en e-counseling. De Nederlandse Raad voor Volksgezondheid en Samenleving geeft de volgende definitie voor e-health: ‘Het gebruik van nieuwe informatie- en communicatietechnologieën (ICT), en met name internettechnologie, om gezondheid en gezondheidszorg te ondersteunen of te verbeteren’ (RVS, 2002). Deze definitie is algemeen en zegt in feite enkel dat er sprake is van het inzetten van ICT. Een meer gespecificeerde versie van ‘e-mental health’ is: ‘Het gebruik van informatie- en communicatietechnologie om mensen met psychische klachten en/of aandoeningen en hun naasten te informeren en/of te ondersteunen met betrekking tot hun psychische gezondheid om zo het herstelproces en daarmee hun kwaliteit van leven te verbeteren’ (Kwaliteitsontwikkeling GGZ, 2017).
De stijgende populariteit van e-therapie, zowel bij jongeren als bij volwassenen, is niet zonder reden. Uit verschillende onderzoeken is gebleken dat het inzetten van e-therapie zeer succesvol is bij het behandelen van psychologische aandoeningen zoals depressie, paniekstoornis, sociale-angststoornis, gegeneraliseerde-angststoornis, specifieke fobie, posttraumatischestressstoornis, ziekteangststoornis, obsessievecompulsieve stoornis (OCD), morfodysfore stoornis en eetstoornissen (met uitzondering van anorexia nervosa) (Andersson et al., 2018). Er zijn ook studies gedaan waarbij reguliere behandelingen vergeleken worden met online behandelingen. De resultaten uit een metastudie (Hedman-Lagerlöf et al., 2023) laten zien dat online behandelingen even succesvol en in sommige situaties (Sethi et al., 2010) zelfs meer succesvol blijken te zijn.
Online hulpverlening kan gezien worden als een technologische reactie op een maatschappelijke behoefte om ondanks geografische, fysische, psychologische of financiële obstakels toch hulp te zoeken voor een probleem. De toegang tot hulp wordt hierdoor vergemakkelijkt. Denk bijvoorbeeld aan doelgroepen als jongeren, fulltime werkenden, slechthorenden, eenzame en geïsoleerde mensen of andere personen die aan huis gebonden zijn; iedereen met een internetaansluiting kan de toegang vinden tot online hulp (Waringa & Ribbers, 2018).
Overlap en verschillen tussen e-learning en e-therapie enerzijds en e-coaching anderzijds
Hoewel er overeenkomsten zijn, bestaat er ook een aantal fundamentele verschillen tussen e-learning en e-therapie enerzijds en e-coaching anderzijds. Online hulpverlening verloopt over het algemeen via aanbodgestuurde programma’s die modulair zijn ingericht. Vaak gaat het hierbij om zelfhulpboeken en -programma’s die omgezet en vertaald zijn voor online gebruik. Het zijn therapieën en programma’s die voornamelijk protocollair ingericht zijn. De cliënt doorloopt een aantal standaard opgezette modules, waarbij er sporadisch online contact is met een hulpverlener. In de e-therapie zijn belangrijke elementen psycho-educatie*, schrijfopdrachten, gedragsexperimenten en huiswerk. Binnen dit type programma’s is er wekelijks online contact met een psycholoog of therapeut.
Coaching is vrijwel nooit aanbodgestuurd, het gebruik van protocollen is beperkt en contactmomenten zijn van essentieel belang om het proces vorm te geven. Elke coachvraag is persoonlijk, individueel en vraagt om een persoonlijke, op maat gemaakte aanpak. Daarbij staat bij coaching de dialoog centraal. In de dialoog wordt de cliënt door middel van vragen, reflectieoefeningen en introspectie uitgedaagd op het ontwikkelingsvraagstuk. Voor e-coaching kan er beter gekeken worden naar de e-therapieprogramma’s waarbinnen er wel sprake is van persoonlijk contact. Overeenkomend met online hulpverlening wordt er in coaching ook gebruikgemaakt van schrijfoefeningen, gedragsexperimenten en een lichte vorm van psycho-educatie. Er kan dan ook veel geleerd worden uit de onderzoeken en de ervaringen binnen de online hulpverlening.
Definitie van e-coaching
E-coaching staat ook wel bekend onder synoniemen als online coaching, remote coaching, webcoaching, cybercoaching, digital coaching, icoaching, distance coaching en virtual coaching. Daarnaast zijn er nog vormen waarbij speciale software wordt gebruikt om e-coaching mogelijk te maken. Het gaat hier bijvoorbeeld om mailcoaching (via e-mail- en andere communicatieprogramma’s), chatcoaching (via een chatprogramma), videocoaching (met gebruik van een webcam) en sms-coaching (gebruik van smartphone). Ten slotte is er een vorm waarbij de menselijke coach nog maar een kleine rol speelt of zelfs geheel vervangen is door een ‘coachbot’ (computerprogramma).
Clutterbuck (2010) definieert e-coaching als ‘een ontwikkelingspartnerschap waarbij het leren als een “learning dialogue” via internet plaatsvindt’. Wij hebben op basis van deze definitie en de overlappende kenmerken met e-therapie en e-learning uit paragraaf 1.2.3 een meer gespecificeerde definitie van e-coaching geformuleerd:
‘E-coaching is een gelijkwaardig ontwikkelingspartnerschap waarbij het leer- en reflectieproces zowel analoog als digitaal ondersteund wordt en waarbij sprake is van fysieke afstand in de communicatie.’
Deze definitie is opgebouwd uit drie onderdelen:
- Er is sprake van coaching. Kenmerkend is de aanwezigheid van een gelijkwaardig partnerschap waarbinnen er geen sprake is van een hiërarchische, afhankelijke of adviserende relatie. Hiermee onderscheidt deze vorm zich inhoudelijk van elearning en e-therapie.
- Het leer- en reflectieproces vindt zowel plaats in de praktijk (‘on the job’) als in de directe leefomgeving van de cliënt (analoog). Dit leer- en reflectieproces wordt ondersteund door het inzetten van technologie (digitaal). Door deze aanpak wordt gewerkt in realistische en voor de cliënt relevante situaties.
- De communicatie tussen coach en cliënt verloopt niet in nabijheid van elkaar (‘in person’), maar op fysieke afstand (distance/remote). Daarnaast bepalen zij wanneer ze elkaars berichten bekijken en beantwoorden. Hierdoor is het coachtraject tijd- en plaatsonafhankelijk.
Van F2F-coaching naar autonome e-coaching
Afhankelijk van de inzet van technologie kan de werkwijze van de coach en cliënt in bepaalde mate worden gedigitaliseerd: van minimaal, waarbij er nauwelijks sprake is van digitalisering, tot maximaal, waarbij er zelfs geen coach van vlees en bloed meer aan de coaching te pas komt. De maximale digitalisering van de coach wil zeggen dat computerprogramma’s de cliënt analyseren en volledig zelfstandig van feedback voorzien. De maximale digitalisering van de cliënt wil zeggen dat diens ‘toestand’ (gedrag, lichaamsfuncties, emoties, omgeving) digitaal wordt gevangen in bytes en bits. Dit levert vijf scenario’s op (Kool et al., 2013):
- Geen digitalisering
De traditionele vorm van coaching bestaat uit een traject waarbij de coach en cliënt elkaar op gezette tijden ontmoeten om in face-to-facesessies te werken aan de ontwikkeling en groei van de cliënt. Tussen de sessies door krijgt de cliënt meestal wel huiswerk, maar geen begeleiding of feedback. - Digitalisering van de communicatie
In dit scenario speelt technologie een ondersteunende rol binnen de communicatie tussen de coach en cliënt. De communicatie over de begeleiding vindt online (digitaal) en soms asynchroon plaats. Asynchroon wil zeggen dat cliënt en coach niet tegelijkertijd aanwezig zijn tijdens het gesprek, maar onafhankelijk van tijd en plaats op elkaar reageren. Een voorbeeld van digitale asynchrone communicatie is communicatie via e-mail. Voorbeelden van synchrone digitale communicatie zijn videobellen of chatten. - Digitalisering van de coach
Begeleiding wordt digitaal aangeboden, zonder tussenkomst van een persoon (menselijke coach). Het gaat in dit scenario meestal om interactieve zelfhulpprogramma’s (apps) die zelfstandig door een cliënt worden gebruikt. Steeds vaker is er in dit soort programma’s een coachbot aanwezig. Dit is een digitale coach die de cliënt automatisch voorziet van tips, opdrachten en feedback op basis van hoe de cliënt het programma doorloopt. Een meer geavanceerde versie van een coachbot is een AI-coach; dit is een coachbot met kunstmatige intelligentie die autonoom een volledig coachtraject kan faciliteren. - Digitalisering van de cliënt
In dit scenario wordt er met meetinstrumenten informatie verzameld over de fysieke en mentale gesteldheid van de cliënt. Dit kan bijvoorbeeld door de cliënt via een app een vragenlijst of klachtenlijst te laten invullen. Gegevensverzameling kan ook worden geautomatiseerd met draagbare sensoren (‘wearables’) die informatie over bijvoorbeeld spierspanning of hartslag bijhouden. Dergelijke fysieke metingen kunnen de coach extra inzicht geven in de situatie en voortgang van de cliënt. - Autonome digitale coach
In dit scenario komen scenario 3 en 4 samen. De taken van een menselijke coach worden overgenomen door een autonome digitale coach (autonoom ICT-systeem) en de dataverzameling bij de cliënt is volledig geautomatiseerd. De cliënt krijgt een gedragsprofiel toegewezen en zo weet de autonome digitale coach wanneer de cliënt incongruent gedrag vertoont. Indien de autonome digitale coach signalen krijgt dat er ongewenst gedrag aankomt, kan deze de cliënt waarschuwen en met feedback en advies ondersteunen.
De vijf scenario’s laten zien dat er veel mogelijk is om binnen een coachtraject gebruik te maken van technologie. Bij de eerste druk van dit boek in 2012 was vooral scenario 3 in opkomst. Inmiddels wordt er volop geëxperimenteerd met digitalisering van zowel de coach (scenario 3) als de cliënt (scenario 4), maar lijkt scenario 5 nog ver weg.
* Psycho-educatie is het beschikbaar stellen van informatie aan de cliënt over psychologische processen, symptomen en ziektebeeld, met het doel om inzicht en vaardigheden op te doen waarmee er meer grip op de eigen situatie mogelijk wordt.
Uit: E-coaching – Direct aan de slag met online en blended begeleiden door Anne Ribbers en Alexander Waringa
Bronnen in dit artikel:
Cilliers, E.J. (2017). The Challenge of Teaching Generation Z. PEOPLE: International Journal of Social Sciences, 3(1), 188-198.
Clutterbuck, D. (2010). Welcome to the World of Virtual Coaching and Virtual Mentoring. In: D. Clutterbuck & Z. Hussain (Eds.), Virtual Coach, Virtual Mentor, pp. 3-31. AP Information Age Publishing.
Hedman-Lagerlöf, E., Carlbring, P., Svärdman, F., Riper, H., Cuijpers, P., & Andersson, G. (2023), Therapist-supported Internet-based cognitive behaviour therapy yields similar effects as face-to-face therapy for psychiatric and somatic disorders: an updated systematic review and meta-analysis. World Psychiatry, 22, 305-314.
Kinnunen, J., & Georgescu, I. (2020). ‘ Disruptive Pandemic as a Driver toward Digital Coaching in OECD Countries’. Revista Romaneasca Pentru Educatie Multidimensionala, 12(2Sup1), 55-61.
Kool, L., Timmer, J., & Est, R. van (2013). Keuzes voor de e-coach: maatschappelijke vragen bij de automatisering van de coachingspraktijk. Den Haag: Rathenau Instituut.Kwaliteitsontwikkeling GGz (2017). Zie www.ggzstandaarden.nl/generieke- modules/ehealth/inleiding
Passmore, J., Liu, Q., Tee, D., & Tewald, S. (2023). The impact of COVID-19 on coaching practice: results from a Global Coach Survey. Coaching: An International Journal of Theory, Research and Practice, januari 2023.
Ribbers, A., & Waringa, A. (2015). E-Coaching: Theory and practice for a new online approach to coaching. Londen: Routledge.
RVS (2002). E-health in zicht. Den Haag: Raad voor Volksgezondheid en Samenleving.
Sethi, S., Campbell, A., & Ellis, L. (2010). The Use of Computerized Self-Help Packages to Treat Adolescent Depression and Anxiety. Journal of Technology in Human Services, 28(3), 144-160.
Waringa, A., & Ribbers, A. (2018). E-health: Handboek voor zorg- en hulpverleners. Amsterdam: Boom.
