Ontwerp je ontwikkeling (OJO) is een praktische en creatieve methode die je helpt bij het maken van belangrijke keuzes, het omgaan met spanningen en stress en het realiseren van meer plezier, motivatie en flow in je studie of in je werk.
De ontwikkelcyclus bestaat uit zeven stappen: ontdekken, dromen, herformuleren van je uitdaging, brainstormen, plan maken, experimenteren en reflecteren. Bij stap 4 zet je de stap naar de creatiefase en ga je brainstormen. Hier kijk je naar passende ideeën en mogelijkheden om je doel en uitdaging te gaan realiseren.
Brainstormen: hoe meer ideeën, hoe beter
Om te voorkomen dat je gelijk weer in de veilige en meest voor de hand liggende oplossingen schiet, is het belangrijk om heel veel ideeën te bedenken. Uitgangspunt is dan ook: hoe meer ideeën, hoe bizar en onrealistisch ze ook lijken, hoe beter. Het zijn juist vaak deze ideeën die ervoor zorgen dat je jouw standaarddenken doorbreekt en nieuwe en passende ideeën ontdekt.
Bill Burnett en Dave Evans (2016) leggen in hun boek Ontwerp je eigen leven goed uit waarom dit zo belangrijk is:
‘Designers leren heel veel gekke ideeën te hebben omdat ze weten dat oordeel de grote vijand van creativiteit is. Onze hersenen zijn zo gericht op kritisch denken, het vinden van problemen en het direct oordelen dat het een wonder is dat er überhaupt ideeën naar boven komen. Dus kom maar op met die gekte.’
Ontwerp je ontwikkeling met brainstormen: belangrijke adviezen
- Start de uitdaging altijd met ‘Op welke manieren kan ik …?’ of ‘Hoeveel manieren kan ik bedenken om …?’
- Focus op kwantiteit. Streef naar zo veel mogelijk ideeën. De beste manier om een goed idee te vinden is door heel veel ideeën te bedenken.
- Stel je eigen oordeel uit, schrijf alles wat er in je opkomt op en laat je oordeel los. Maak pas na de brainstorm een selectie met de beste ideeën.
- Wilde ideeën zijn goed! Ook al lijkt een idee niet realistisch, het kan toch een fantastisch idee blijken te zijn voor een later(e) moment of situatie.
- Bouw voort op de ideeën van anderen. Denk ‘ja en …’, in plaats van ‘ja maar …’
- Blijf gefocust op de uitdaging. Zorg dat de brainstormvraag continu in zicht blijft en check regelmatig of je nog met deze vraag bezig bent.
- Maak het visueel. Teken ideeën, maak een mindmap, gebruik post-its, maak simpele schetsen. Dat zegt veel meer dan woorden.
Bronnen: Ontwerp je eigen leven (Burnett & Evans, 2016) en Design Thinking for Educators (IDEO, 2013).
Werkvorm 1: Je creativiteit wakker maken
Waarom: Om goed te kunnen brainstormen, is het belangrijk om uit je (vaak onbewuste) ‘ja maar’-houding te stappen om zo het positieve effect van het ‘ja en’-denken te ervaren.
Hoe: Benoem een mogelijke oplossing voor jouw uitdaging. Reageer hier vervolgens op met ja maar … Zodra je niet meer verder komt, bedenk dan een nieuwe oplossing en reageer hier opnieuw op met een ja maar … Doe dit ongeveer een minuut.
Doe vervolgens dezelfde oefening, maar reageer nu steeds met ja en. Reageer hier vervolgens weer op met een ja en… Merk je wat dit doet met jouw creativiteit? Schrijf alle ideeën die uit de ja-en-oefening komen op!
Werkvorm 2: Mindmap
Waarom: Het maken van een mindmap heeft veel voordelen in een creatief proces. Mindmap-expert Tony Buzan (2006) geeft in zijn boek Mind Mapping aan dat bij het maken van een mindmap wij:
- onze hersenen stimuleren om ideeën naar boven te brengen die gewoonlijk verborgen blijven achter al ons denken;
- de kans op nieuwe inzichten sterk verhogen;
- onszelf stimuleren tot speelsheid en humor, waardoor we makkelijker uit onze comfortzone stappen en (eindelijk!) tot echt creatieve ideeën komen.
Hoe: Schrijf je uitdaging op. Schrijf daaromheen alle ideeën en gedragingen op die je kunnen helpen om je uitdaging te behalen. Ga er hierbij van uit dat alles lukt en dat alles gewoon mogelijk is, er zijn geen obstakels en belemmeringen. Hoe meer ideeën je bedenkt, hoe gekker ze zijn, hoe beter. Kwantiteit is hier belangrijker dan kwaliteit.
Trek drie of vier lijnen vanaf elk woord dat je hebt opgeschreven en schrijf per woord nieuwe acties en ideeën op die in je opkomen.
Tip: Deze oefening is heel waardevol om samen te doen met anderen! Zodat je op elkaars ideeën kunt voortbouwen.
- Nu jij:
Werkvorm 3: Grensverlegging
Waarom: Door er daadwerkelijk ‘op los’ te fantaseren, kun je belemmerende gedachtes loslaten en ga je vrij nadenken over je mogelijkheden, wat vaak weer tot interessante nieuwe ideeën en inzichten leidt.
Hoe: Maak gebruik van onderstaande vragen. Schrijf alles wat mogelijk is op of verwerk het in een mindmap.
- Hoe pak je jouw uitdaging aan als er meer dan voldoende geld is?
- Wat zou je doen als je alle tijd van de wereld hebt?
- Wat zou je doen als imago niet zou tellen en iedereen je sowieso geweldig zou vinden?
- Wat zou je doen als je alle mogelijke hulp tot je beschikking hebt?
Kijk vervolgens welke opties interessant zijn om verder uit te werken.
Tip: Het kan interessant zijn om jezelf bij een antwoord af te vragen: ‘Wat brengt deze oplossing mij?’ (zie oefening 3.2 Wat brengt deze oplossing jou?). Als dit tot een interessant antwoord leidt, kijk dan of je jouw uitdaging nog een keer kunt herformuleren tot een die nog passender is voor jou.
Werkvorm 4: Negatief brainstormen
Waarom: Door negatief te denken over je uitdaging komen juist je angsten en zorgen naar voren die misschien nog ergens sluimeren. Door alle negatieve punten om te draaien naar positieve punten ga je ontdekken wat voor jou belangrijk is om je uitdaging te kunnen behalen.
Hoe: Werk in de volgende stappen:
- Stap 1: Formuleer de uitdaging
- Stap 2: Draai de uitdaging om
- Stap 3: Ga negatief brainstormen voor oplossingen
- Stap 4: Draai alle oplossingen weer om
Formuleer een uitdaging (bijvoorbeeld: op welke manieren kan ik weer plezier ervaren in dit project)?
- Uitdaging:
Draai je uitdaging om (bijvoorbeeld op welke manieren kan ik geen plezier meer ervaren in dit project?)
- Omdraaien uitdaging:
Bedenk oplossingen voor je negatief geformuleerde uitdaging (bijvoorbeeld negatieve gedachtes en onzekerheid laten overheersen, ruziemaken met het team, je nog meer verantwoordelijk voelen voor het gedrag van anderen et cetera).
- Oplossingen negatieve uitdaging:
Spiegel de negatieve oplossingen zodat je de oplossingsrichtingen vindt voor de oorspronkelijke uitdaging: positieve gedachtes en zelfvertrouwen laten overheersen, focus op goede communicatie met je team, je minder verantwoordelijk voelen voor het gedrag van anderen et cetera).
- Spiegel van negatieve oplossingen:
Werkvorm 5: Scam, licht jezelf op!
Wat: SCAM staat voor Substitute, Combine, Adapt, Modify en is een afgeleide van SCAMPER van Bob Eberle (de stappen Put to another use, Eliminate en Reverse zijn bij OJO weggelaten). Scamper is gebaseerd op de gedachte dat nieuwe ideeën altijd een combinatie zijn van bestaande zaken (Eberle, 1996).
Waarom: SCAM is een brainstormtechniek die goed werkt bij het combineren van bestaande zaken en ideeën. De techniek is goed te gebruiken met de inzichten die je hebt verkregen uit de oefeningen van stap 1 en 2 (waarin je al velerlei kwaliteiten en inzichten in kaart hebt gebracht).
Hoe: Maak gebruik van onderstaande vragen, kijk wat past bij jou en probeer zo veel mogelijk ideeën te bedenken. Juist ook ideeën die in eerste instantie gek, raar, onlogisch en niet realistisch lijken!
Substitute
- Welke onderdelen van je probleem zou je willen vervangen (bijvoorbeeld bijbaan bij supermarkt vervangen door bijbaan bij topbedrijf)?
- Vervang de activiteiten die nu energie kosten eens door activiteiten waar je energie van krijgt (zie oefening 1.6 Energie versus tijdbesteding).
- Welke gewoontes, regels en patronen kun je door iets anders vervangen (ochtendritueel omgooien, juist wel sporten als je te weinig hebt uitgevoerd, ademhalen in plaats van aanvallen, niet je eindresultaat vergelijken met dat van studiegenoten of collega’s)?
- Substitute:
Combine
- Wat krijg je als je verschillende kwaliteiten van jezelf met elkaar gaat combineren en optimaal inzet?
- Als je jouw belangrijkste voorwaarden voor flow combineert met je studie of werk, wat zijn dan de mogelijkheden?
- Kijk naar de oefening Energie versus tijdbesteding bij stap 1: Ontdekken. Wat gebeurt er als je de activiteiten rechtsonder (dingen die jouw energie opslurpen en veel tijd kosten) combineert met de activiteiten linksboven (dingen waar je veel energie van krijgt, maar weinig tijd voor hebt/aan besteedt)?
- Combine:
Adapt
- Hoe kun je je uitdaging aanpassen, zodat je er iets heel anders (positiefs) mee bereikt?
- Welk deel van je uitdaging kun je aanpassen zodat de gehele uitdaging verandert?
- Zijn er andere uitdagingen van jou of anderen die erop lijken?
- Kun je jouw uitdaging in een andere context plaatsen (werk, sport, privé)?
- Adapt:
Modify
- Wat kun je groter maken of meer aandacht geven, waardoor de uitdaging nog beter wordt (kwaliteiten, drijfveren, activiteiten waar je energie van krijgt, flowvoorwaarden et cetera)?
- Welk onderdeel van je uitdaging kun je zodanig aanpassen waardoor je iets geheel nieuws creëert?
- Modify:
Stapsteen 1: Uitkomsten verwerken
Waarom: De ervaring leert dat het belangrijk is om deze stap direct na het brainstormen te doen en hier niet mee te wachten. Wanneer je namelijk een dag later nog eens naar de uitkomsten kijkt, is de kans groot dat je de kracht en de onderlinge verbanden tussen de ideeën uit het oog bent verloren.
Wat: Onderzoek wat de kern is van wat je bij alle ideeën noemt. Komen bepaalde woorden, gevoelens of uitdrukkingen steeds terug?
- Kern van alle ideeën:
- Waar word ik enthousiast van?
- Welke behoefte pakken deze ideeën aan? Passen deze bij het doel en de uitdaging die ik had geformuleerd?
Stapsteen 2: Decision matrix
Waarom: Deze oefening is gebaseerd op de gedragsontwerpmethode van BJ Fogg uit zijn boek Tiny Habits (2019) en helpt je om snel acties en gedragingen te ontdekken die je makkelijk in de praktijk kunt gaan brengen.
Hoe:
- Teken een kruismodel zoals in het voorbeeld hieronder. Schrijf links, op de horizontale as, NEE, ik kan mezelf hier niet toe zetten en rechts JA, ik kan mijzelf hier zeker toe zetten.
- Schrijf op de verticale as aan de bovenkant ZEER EFFECTIEF bij het bereiken van … (en dan je uitdaging) en onderaan NIET EFFECTIEF bij het bereiken van … (jouw uitdaging).
- Kijk nog eens naar de lijst met alle ideeën, acties en gedragingen die je hebt bedacht bij voorgaande oefeningen. Plaats alle ideeën waarvan jij denkt dat ze een grote, positieve invloed zullen hebben bij het bereiken van jouw uitdaging, boven de horizontale lijn. Plaats de kaartjes waarvan je denkt dat deze ideeën weinig tot geen effect zullen hebben, onder de horizontale lijn van het model.
- Als je alle ideeën een plek hebt gegeven, kijk dan naar de haalbaarheid van, met name, de ideeën die je bovenin hebt geplaatst. Vraag jezelf bij ieder idee af: kan ik mij ertoe zetten om deze activiteit of dit idee uit te voeren? Is je antwoord ‘nee’ of twijfel je, plaats de kaartjes dan links (of meer naar het midden). Is het antwoord volmondig ‘ja’ en voel je echt ‘ja, hier kan ik mijzelf zeker toe zetten’, plaats het dan rechtsboven. Zoals gedragsontwerper Fogg ook aangeeft in zijn boek: de sleutel tot blijvende verandering zit in het vinden van nieuwe gedragingen die je ook echt wilt uitvoeren.
Tip: Meer informatie en tips over de gedragsontwerpmethode van BJ Fogg en het ontwikkelen van nieuwe positieve gewoontes in kleine stappen, kun je vinden in zijn boek Tiny Habits: The Small Changes that Change Everything.
Bron: Ontwerp je ontwikkeling coach jezelf-boek – Minder stress en betere keuzes vanuit je eigen krachtbasis door Marianne Meijers
