Wat is job crafting?

Een goede Nederlandse vertaling van job crafting is er eigenlijk niet. Soms wordt ernaar verwezen als ‘baan boetseren’, ‘taak knutselen’ of het ‘kneden’ van je werk (en dus niet het kneden van jezelf!). Liever hebben we het in dit boek over het ‘sleutelen’ aan je werk – wij zien job crafting als een continu proces. In je huidige baan zijn genoeg mogelijkheden te vinden om van je werk mooier werk te maken. Elke werknemer kan sleutelen aan zijn werk om goed te blijven functioneren. Als je andere situaties naar je eigen hand kunt zetten, kun je dat ook op je werk.

Jobcrafting: een kleine verbouwing van je baan

Een (eerste) baan is vergelijkbaar met een woonruimte. Je betrekt een mooi omschreven, getaxeerde en gestoffeerde baan. Maar dan begint het pas. Je bouwt naast je kerntaken gaandeweg wat activiteiten in waarmee je persoonlijke affiniteit hebt (voorzitter van de personeelsvereniging, or-lidmaatschap), of je trekt bepaalde klanten naar je toe met wie een goede relatie is opgebouwd. Je spreekt met sommige mensen af samen een nieuwe klus op te pakken, je vraagt je baas of je wat later kunt beginnen en eindigen, omdat je dan met je partner kunt meerijden. Anderzijds probeer je routinetaken over te dragen aan nieuwe collega’s en voor moeilijke werkoefeningen steun te zoeken. Totdat je promotie maakt of een andere baan vindt, en degene die na jou komt de functie weer heel anders oppakt. En ook jij richt een nieuwe functie weer anders in, naar eigen smaak en kunnen.

Werknemers worden gevormd door hun opleiding en werkervaring, en zijn daardoor in staat om gegeven taken op een bepaald niveau te verrichten. Je kunt op heel veel verschillende manieren blijven sleutelen aan je takenpakket, werkomgeving, de betekenis van je werk of de sociale relaties in je werk. Job crafting beschouwen we dan ook niet als een nieuw wasmiddel op de winkelschappen, maar als een andere manier van de was (lees: je werk) doen.

Ondanks alle veranderingen in je baan en op persoonlijk vlak kun je al craftende plezierig, betekenisvol en gezond werk behouden. Je sterke eigenschappen, behoeftes en vermogens kun je steeds opnieuw ijken, en daardoor je werk steeds opnieuw inrichten. Zie het als een verbouwing van je baan, een kleine renovatie of het opnieuw inrichten van je dagelijkse werkzaamheden. Natuurlijk kun je niet zomaar de sloophamer in de hand nemen en aan de slag gaan. Bij een verbouwing van je huis is het belangrijk om van tevoren de volgende vragen te stellen.

Een ontdekking, geen uitvinding

Als renoverende of craftende medewerker sleutel je aan je werk om een ‘juiste plek’ of juiste aansluiting met het werk voor jezelf te creëren. ‘De juiste man/vrouw op de juiste plek’ is niet per se het doel waarmee alleen je manager, baas of P&O’er aan de slag is. En eerlijk gezegd, jijzelf weet toch het beste wat je past en niet meer past? Job crafting als begrip is juist ontstaan als een reactie op de gedachte dat je motivatie, welzijn en prestaties in het werk alleen bepaald worden door externe factoren als de functieomschrijving, de leidinggevende, de werkplek, de ontwikkelingskansen en bijvoorbeeld het loon die ertegenover staan.

Met blauwdrukken van ‘goed’ personeelsmanagement en een ‘goede’ baan zouden managers top-down het werk kunnen ontwerpen met als uitkomst dat werknemers gemotiveerder, gezonder en productiever zijn. Beleid en baan vormen de werknemer en niet andersom. Job crafting veronderstelt echter een dynamisch perspectief waarbij ook de werknemer actief is in het ontwerpen of aanpassen van zijn baan.

Het gaat dan om het beter benutten van de eigen vrijheidsgraden richting mooier werk dat jou persoonlijk beter past. Eerst was het slechts je baan. Nu zie je jezelf erin terug. Dat mooiere werk is iets dat er voor iedereen anders uit kan zien. Het kan alledaags of juist grootser zijn. Ieders weg naar het werk van nu is immers anders geweest, waardoor ook de toekomstwensen heel anders zullen zijn. Mensen verschillen van elkaar en omdat persoonlijke werkwensen er in alle soorten en maten zijn, vraagt elke baan maatwerk. Wat dat maatwerk moet opleveren, is dus zeer divers.

In de literatuur worden verschillende motieven van job crafting onderscheiden, bijvoorbeeld:
• meer controle over het eigen handelen;
• een positiever zelfbeeld;
• meer menselijk contact;
• een betekenisvolle bijdrage aan anderen of de maatschappij;
• het beter kwijt kunnen van persoonlijke sterke kanten en passies in het huidige werk;
• het voorkomen van of kunnen omgaan met negatieve aspecten van het werk.

Gelukkig kan crafting zich op vele verschillende uitkomsten richten. Het is geen trucje met maar één konijn uit de hoed. We weten op dit punt steeds meer over het palet aan technieken die mensen gebruiken om aan hun baan te sleutelen. Wij en vele andere onderzoekers hebben daarvoor goed gekeken naar die sleutelende mensen. We herkenden er verschillende categorieën in en hebben die op een rijtje gezet, zodat mensen die ook wel willen gaan sleutelen een overzichtelijke gereedschapskist hebben.

Vier strategieën voor job crafting

Er blijken onder de voorgangers vier strategieën voor job crafting te zijn: taakgericht, relationeel, cognitief en contextueel. Het kan gaan om concrete bewerkingen van het takenpakket, maar ook om het aangaan van andere werkrelaties met collega’s of klanten, of cognitieve aanpassingen door het werk op een andere manier te bekijken. Aanpassingen van de werkcontext houden in dat je dezelfde taken blijft doen, maar binnen een andere context, werkplek, werktijd (zie tabel 4.1). De technieken zijn deels ontleend aan de eerste studie naar job crafting, die van Wrzesniewski en Dutton uit 2001. De contextuele dimensie hebben we zelf in 2011 toegevoegd. Het gaat vaak om kleine aanpassingen van het werk waardoor het beter bij je blijft aansluiten. Dat moet te doen zijn, toch?

Jobcraftingtype	Voorbeelden jobcraftingtechnieken
Taakcraften: het actief aanpassen van het aantal en soort taken	– het toevoegen van betekenisvolle, uitdagende taken – het herverdelen van de aandacht voor – persoonlijke, interessante taken – het delen van belastende taken met andere collega’s – het samenvoegen van versnipperde taken – het afstoten van belastende of betekenisloze taken
Relationeel craften: het actief aanpassen van relaties met anderen	– het aangaan van meer of juist minder relaties met anderen in het werk (ook samenwerken) – het aangaan van een ander type relaties – het vermijden/doorgeven van voor de medewerker negatieve werkrelaties
Cognitief craften: het actief aanpassen van je kijk op de betekenis van het geheel aan taken voor jezelf en voor anderen	– het vergroten van de bewustwording over de onderlinge samenhang tussen de huidige taken – het beeld veranderen van het doel van het werk – het beeld veranderen van wat het werk betekent voor anderen
Contextueel craften: het actief aanpassen van de werkplek/ werkomgeving/ werktijd	– het herinrichten (of opfrissen) van de fysieke werkomgeving – het veranderen van de werkomgeving/ werkplek – het aanpassen van de (hulp)middelen waarmee de taken worden uitgevoerd – het veranderen van het tijdstip waarop het werk wordt uitgevoerd

Voorbeelden van jobcrafting

Om je wat gevoel te geven bij de mogelijkheden hebben we van elke vorm een voorbeeld voor je.

Taakcraften: toevallige trainingsrol
Een onderhoudsmonteur die voor de introductie van een nieuwe productietechnologie zich helemaal in dit systeem heeft verdiept, gaat uit zichzelf nieuwe werknemers inwerken. Het geeft hem plezier en voldoening om op deze manier met verschillende mensen te werken en nieuwe werknemers zo beter te leren kennen. Sindsdien is zijn takenpakket aangevuld met een informele trainingsrol, waarbij hij alle nieuwe medewerkers wegwijs maakt in het werken met het nieuwe systeem, zonder dat deze rol formeel onderdeel is van zijn werk.

Relationeel craften: schoonmakers als tour guides
Amerikaanse onderzoekers interviewden schoonmakers in het ziekenhuis over wat hun werk betekenisvol maakte en hield. Sommige schoonmakers bleken persoonlijk betekenisvolle werkrelaties aan te gaan met patiënten en bezoekers. Dit deden ze bijvoorbeeld door bezoekers de weg te wijzen en rond te leiden, of door met patiënten te praten die hun verhaal kwijt wilden. Zo kregen ze het gevoel dat hun werk meer was dan alleen het schoonmaken. Ze voelden zich meer onderdeel van de gang van zaken in het ziekenhuis. De schoonmakers zien het sociale aspect van hun werk nu als een onderdeel van het genezingsproces van patiënten.

Cognitief craften: een groene pen doet wonderen
In een ingezonden brief in de Volkskrant beschrijft een oud-lerares de voordelen van het corrigeren van proefwerken met een groene pen in plaats van met een rode. Door de juiste antwoorden groen te onderstrepen in plaats van de foute met een rode pen door te strepen legt zij volgens haar de nadruk op datgene wat leerlingen goed hebben gedaan. Dit geeft hen meer zelfvertrouwen. Ook voor haarzelf verandert het werk hierdoor: ‘Deze aanpak motiveert enorm. Ik voel mij een betere leerkracht.’ Door een kleine aanpassing in de werkwijze (het gebruik van een groene pen in plaats van een rode) veranderde de oud-lerares het beeld van haar werk.

Contextueel craften: geboorteloket in het ziekenhuis
Ambtenaren van de burgerlijke stand kregen het idee om ook een geboorteloket in een ziekenhuis te openen. Direct na de geboorte van het kind kunnen de trotse ouders ter plekke aangifte doen. Ambtenaren die de geboorteaangiftenverwerken, komen zo in een andere omgeving, waarbij ze het gevoel hebben dat ze zich meer dienstbaar naar de burger opstellen en deel uitmaken van het dagelijkse leven. Aan de taken verandert in wezen niets. De verandering van de omgeving kan echter wel bijdragen aan de betekenis van het werk voor anderen en meer persoonlijk werkplezier.

Bron: Mooier Werk – Slim sleutelen aan een baan op maat door Mark van Vuuren en Luc Dorenbosch