Verwondering

Als corporate antropoloog Danielle Braun zicht verwondert, is zij de beste versie van haarzelf. Verwondering is een essentiële eigenschap voor leiders en veranderaars. Wie zich verwondert is oprecht geïnteresseerd in waarom de dingen gebeuren zoals ze gebeuren.

Het minst effectief ben ik, als ik te stellig ben. Als ik weet hoe alles in elkaar zit. Dan heb ik een mening over hoe de wereld eruit zou moeten zien. Over leiders en leiderschap. Over zelfsturing. Over verandertrajecten. Over politiek. Over hoe mensen om mij heen zich zouden moeten gedragen. En ik zelf. Hoewel mijn ideeën niet slecht hoeven te zijn, word ik ongeduldig. En daarmee minder effectief. Ga ik te snel voor mijn omgeving. Raak ik eerder gefrustreerd en krijg een kort lontje.

Vragen stellen

Als ik mij verwonder ben ik de beste versie van mijzelf. Zowel privé als in mijn professionele rol. Dan stel ik vragen. Ben ik oprecht nieuwsgierig. Naar een nieuwe mening in een directieteam. Naar een andere visie op leiderschap dan de mijne. Naar een politieke mening die ik tot dan toe niet al te serieus nam. Naar religieuze beleving. Naar het nut van een procedure in een bedrijf die ik op het eerste gezicht volstrekt overbodig en ondemocratisch vind. Naar een voor mij nieuwe organisatie en haar cultuur. Naar de ander als volledig gelijkwaardig en machtig interessant mens.

Reizen is een continue training van mijn verwonder-vermogen. Omdat in een andere cultuur de ‘normale’ ordening der dingen niet meer geldig is. Groepen mensen vormen cultuur. Daarin vormen ze met elkaar ongeschreven en geschreven regels over hoe we de dingen nu eenmaal doen met elkaar. Op reis gelden bekende regels niet. Op een andere plek doen mensen de dingen anders. Is er een ander gek en normaal. Dat maakt dat ik op reis continu prettig verward ben. Als ik mijn eten niet gewoon kan bestellen in China. Als er een speciale cabine voor offergeiten is in de kabelbaan naar een Hindoe tempel op een hoge berg in Nepal. Als mannen in Cuba een onderbroek op hun hoofd doen tegen de zon. Ik vind het een prettig gevoel.

‘Inleiding tot de verwondering’

De filosoof Cornelis Verhoeven (1928 – 2001) geeft er in zijn werk ‘Inleiding tot de verwondering’ de volgende woorden aan:
‘In de verwondering ervaren wij ons zelf op grond van een ontmoeting met een werkelijkheid. De verwondering laat een scala van mogelijkheden toe, omdat zij een zelf-ervaring is op weg en op zoek naar een houding ten opzichte van de werkelijkheid die wordt ontmoet. Zij is nog geen houding of gevoel, maar de concentratie waaruit eventueel een houding of een gevoel kan ontstaan… Verwondering is een zekerheid die pas is bevestigd en nog niet de verwachting heeft verloren dat haar tegendeel zal blijken… Zij is de zwevende toestand tussen begrip en onbegrip. Het smeltpunt tussen liquiditeit en verdamping’.

Teruggekomen van mijn reizen probeer ik de opgedane verwondering om te zetten in praktisch toepasbare kennis voor organisaties. Dan zet ik verwondering om in handzame dialoogmodellen en best practices voor organiseren en veranderen. Land ik op de grond. Vind ik weer wat van de dingen om mij heen. Schrijf weer eens een artikel over de dingen in de samenleving die me bezighouden. Heb ik een mening. En een koers. Wie altijd in de verwondering blijft hangen, desintegreert een beetje, weten veel antropologen in hun derde studiejaar…

Verhoeven: ‘Tot de verwondering inleiden, de mens in de verwondering storten is dus in zekere zin een agressieve handeling. Met opzet wordt gezegd: in de verwondering storten, want de verwondering is evenmin als het enthousiasme of de inspiratie iets dat men kunstmatig kan opwekken of nabootsen. Zij is iets dat de mens overkomt. Het is een avontuur waarvan hij de afloop niet kan voorzien, een oefening in de, vrije val. En als avontuur is het een preludium op een open en belangeloze levenshouding. De verwondering plaatst de mens buiten zijn wereld en overkomt hem vanuit de wereld buiten’.

Essentiële eigenschap

Verwondering is een essentiële eigenschap voor leiders en veranderaars. Voor zorgprofessionals, docenten, politici, trainers, politiemensen, coaches,… Wie zich verwondert is oprecht geïnteresseerd in waarom de dingen gebeuren zoals ze gebeuren. Of het ook anders kan en moet, of dat er een rationale zit achter ogenschijnlijk vreemd gedrag, organisatiecultuur of werkwijzen. Meekijken op de werkvloer. Vragen stellen aan je medewerkers in plaats van met je oordeel en aanwijzing klaar te staan. Het echte gesprek aangaan. De vergadering niet starten met: ‘ik hoop dat we het allemaal snel eens zijn’, maar met ‘wie heeft er hier nog een totaal ander idee’. Elkaar niet voor rotte vis uitmaken op social media, maar vragen: leg je standpunt eens uit… Verwondering is de opmaat voor respect voor behoud van én verandering van cultuur en gedrag.

Tien tips om verwonderd te blijven:

1. Stel vragen voor je een oordeel geeft. Handige vragen zijn bijvoorbeeld: wat maakt dat je dit beleidsstuk zo hebt ingedeeld? Hoe doen jullie dit meestal? Heb je zelf een idee wat er mis is gegaan? Hebben jullie al oplossingen bedacht voor dit vraagstuk? Hoe komt het dat het deze week zo goed is gegaan voor de klas?
2. Doorbreek je routines. Routine hebben wij nodig. Rust, reinheid, regelmaat. Doorbreken ervan ook. Geeft nieuwe inzichten en houd je scherp. Dus eet eens op een andere plek in de kantine of wandelend buiten met een medewerker. Loop ‘s ochtends een rondje door je bedrijf in plaats van met je mail te starten. Ga op de fiets in plaats van met de auto naar een andere vestiging.
3. Vraag andere mensen aan tafel bij strategische planvorming. Nodig klanten uit op je strategiedag. Of ontevreden klanten die zijn weggelopen. Je grootste concurrent. Een kunstenaar bij je begrotingssessie.
4. Vraag eens: waarom nú? Een gouden vraag die ik pas van iemand leerde. Vraag niet ‘waarom voel je je niet lekker’? Maar ‘waarom voel je je nú niet lekker in je werk’. Dan krijg je concrete antwoorden over concreet veranderbare omstandigheden. Vraag: ‘waarom nú’ als de jaarcijfers teruglopen. Vraag ‘waarom nú’ als je een geweldige offerte binnensleept.
5. Ga naast mensen zitten waarmee je nooit in de kroeg zou gaan zitten. Onderzoek wat hen drijft. Probeer een echt geïnteresseerd gesprek aan te gaan. Misschien word je wel verrast door de saaiste medewerker op kantoor en blijkt die een buitengewoon spannend privéleven te hebben. Zoek tegenstanders en criticasters op. Heftig voor het ego, goed voor de verwondering.
6. Jobswipe. Minstens een keer per jaar een week. Vraag om van stoel te mogen ruilen met een collega uit je eigen of een andere organisatie. Laat hem of haar je meest prangende probleem oplossen. Dat ene project vlot trekken. Gewoon: leg een briefje op je bureau met een korte beschrijving en de vraag: los het voor me op. En doe hetzelfde voor hem of haar.
7. Ga down under of up in je eigen organisatie. Antropologen noemen dat veldwerk. Je kunt het leren. Als fly on the wall meelopen met de ploegendienst. Je laten insluiten in je eigen gevangenis. Vraag of je een dagje schaduwwethouder mag zijn.
8. Vraag stelselmatig in elk overleg: wie heeft er nog een heel ander idee? En luister oprecht naar alle verschillende meningen en standpunten. Zet mensen niet voor schut en serveer ze niet af. Moedig een dwars geluid aan. Dat wil niet zeggen dat je iedereen maar zijn of haar zin geeft. Maar doe je voordeel met de wijsheid van minderheidsstemmen.
9. Durf enigszins te desintegreren, durf verward te zijn. Zeg soms gewoon dat je niet weet hoe de toekomst van de organisatie eruit ziet over vijf jaar. Geniet van je twijfel. Integreer ook weer; aan alle prettige stadia van verwondering komt ook weer een tijdelijk einde. Grenzen openen kan alleen als je ze ook weer dicht trekt.
10. Reis. Ver weg of dichtbij. Ga niet winkelen in Antwerpen, maar maak een tocht door het ondergrondse rioolstelsel. Neem geen georganiseerde bustour, maar de plaatselijke bus tussen de kippen en geiten. Verdwaal in een stad en laat je terugbrengen door een taxi. Doe je horloge af en leef met het ritme van de mensen bij wie je op bezoek bent.

Door: Danielle Braun