Mentaliseren betekent: kunnen nadenken over je eigen denken en voelen en dat van andere mensen. Voor mensen met weinig zelfreflectie is dit niet vanzelfsprekend. Mentaliserend coachen helpt hun om inzicht te krijgen in zichzelf en in anderen, en voorkomt daardoor problemen en conflicten.
De methode is gebaseerd op Mentalization-Based Treatment (MBT), een benadering uit de wereld van de psychotherapie. De methode heeft zijn wortels in de psychoanalyse (Freud, Bion, Winnicott), de hechtingstheorie en de gevolgen van onveilige hechting (Bowlby, Ainsworth), en het werken met patiënten met borderlineproblematiek (Fonagy, Bateman).
Coachees met weinig zelfreflectie leren mentaliseren
Het hoofddoel van Mentaliserend coachen is tijdens de coaching het proces van (zelf)reflectie bevorderen en op gang houden. Mentaliserend coachen is primair een houding en een gesprekstechniek, en geen nieuw model om mensen inzicht te geven in hun persoonlijkheidsstructuur. Daarom laat de methode zich goed combineren met alle andere coachingsmethoden gericht op inzicht in je persoonlijkheid (bijvoorbeeld Voice Dia-logue, Enneagram en dergelijke) of inzicht in je loopbaan.
De methode richt zich op gedachten en gevoelens van mensen en niet direct op hun gedrag, dus het doel moet zijn dat de coachee gebaat is bij meer (zelf)inzicht en inlevingsvermogen in anderen. Het gaat hierbij vaak om mensen die als bot worden ervaren, die star en rigide zijn ten aanzien van hoe dingen horen te gebeuren, die door gebrek aan flexibiliteit vastlopen in de samenwerking met collega’s, die een burn-out krijgen omdat ze zich moeilijk kunnen aanpassen, die overspoeld worden door emoties of die moeilijk gevoelens kunnen ervaren.
De achtergrondgedachte is als volgt. De meeste mensen zijn in staat twee dingen tegelijk te doen: enerzijds hebben we gevoelens en gedachten, anderzijds zijn we in staat over deze gevoelens en gedachten na te denken. We beschikken dus over twee instanties in onszelf: de Ik die voelt, denkt en handelt (voor het gemak het Handelend Ik genoemd) en een Observerend Ik dat onszelf van een afstand bekijkt en over het Handelend Ik kan nadenken. Dit Observerende Ik kan ook nadenken over het voelen, denken en handelen van anderen. Mensen met weinig zelfreflectie hebben geen goed ontwikkeld Observerend Ik.
Mentaliserend coachen richt zich op het ontwikkelen van een Observerend Ik door coachees te leren nadenken over hun eigen denken en voelen en dat van anderen. Dit betekent dat coachees uitgenodigd worden verschillende perspectieven op een situatie in ogenschouw te nemen, zodat hun overtuiging ‘mijn werkelijkheid = de waarheid’ gerelativeerd kan worden. Ook leren ze de oorsprong van hun emoties kennen, zodat ze minder geneigd zijn impulsief te handelen. Het inleven in de gevoelens en gedachten van anderen helpt om beter te kunnen communiceren en samenwerken met anderen.
De methode van mentaliserend coachen in de praktijk
De basisprincipes van de methode lijken uiterst eenvoudig en voor de hand liggend. Dat zijn ze ook. Toch blijkt in de praktijk dat zelfs ervaren coaches er grote moeite mee hebben ze consequent toe te passen.
Uitgangspunt is de niet-wetende houding van de coach. Hoe minder de coach begrijpt en hoe nieuwsgieriger hij is, hoe beter hij de coachee zal stimuleren na te denken over vanzelfsprekendheden (zoals: ‘Zo ben ik nu eenmaal’, ‘Dat hoort toch zo’ en dergelijke).
De coach opereert vanuit empathie en respect voor het verhaal en de gevoelens van de coachee. Als coach ben je nieuwsgierig waarom de ander denkt en voelt zoals hij doet en je onderzoekt dat samen met de coachee. Je prikkelt de coachee om nieuwsgierig te worden naar zijn eigen drijfveren en die van anderen.
Coachees met weinig zelfreflectie zijn vaak veel aan het woord, doen geregeld stellige uitspraken en vertellen soms onsamenhangend. Het is dan zaak als coach sterk directief op te treden en een aantal stoptechnieken te hanteren (zie hieronder). Bij mentaliseren is het essentieel om minutieus bijna elke uitspraak van de coachee onder de loep te nemen. Bijvoorbeeld: ‘Wacht even, wat bedoel je met “Hij heeft me al afgeschreven”?’ of ‘Vertel eens: wat doet het bestuur om jou te kleineren?’ en: ‘Wat betekent voor jou “kleineren”?’, ‘Hoe denkt het bestuur over jou?’
De methode vraagt van de coach zelf een mentaliserende houding. De coach is (selectief) open over zijn eigen gedachten en gevoelens tijdens de coaching, omdat dit het mentaliseren bevordert. Als de coachee storingen ervaart in de interactie met de coach, moet de coach bereid zijn om zijn eigen aandeel in de storing te onderzoeken en in te brengen.
Benodigde instrumenten en technieken bij mentaliserend coachen
De coach gebruikt stoptechnieken als de coachee niet mentaliseert:
- Stop en sta stil = bevriezen: de coach vraagt de coachee te stoppen met praten en onderbreekt actief de woordenstroom om samen te onderzoeken wat zijn gedachten en gevoelens zijn bij een bepaalde gebeurtenis.
- Stop, ga terug en onderzoek = terugspoelen: de coach vraagt de coachee de gebeurtenis die zich heeft afgespeeld even als een film terug te spoelen in slowmotion en nodigt uit bij elke stap te reflecteren.
Door: René Meijer
Bron: Het Coachingsmethoden Boek – Voor en door topcoaches
