Stagnatie in beweging brengen

In je leven en werk beweeg je veelvuldig tussen stagnatie en beweging. Er is altijd ergens stilstand en er zijn steeds terrei­nen in ontwikkeling. Bewustzijn van die voortdurende ver­andering schept ruimte om vastzittende situaties en patro­nen in beweging te brengen. Je weet immers dat stagnatie op een gegeven moment weer overgaat in ontwikkeling, en andersom. Dat maakt dat je er flexibel mee kunt omgaan. Via je lichaamsbewustzijn kun je pijlsnel stagnatie onder­zoeken en opheffen. Beweging maakt verkramping los, waardoor nieuwe bewegingsruimte ontstaat.

Het verschil tussen rust en stagnatie

In mijn trainingen maak ik onderscheid tussen de begrip­pen rust en stagnatie. Deze toestanden kunnen er voor een toeschouwer weliswaar identiek uitzien, maar zijn vrijwel tegengesteld van aard. Stagnatie is geblokkeerde beweging die om actie vraagt. Rust leidt tot herstel en groei, terwijl stagnatie zorgt voor stilstand en rotting. Je vindt hiervan tal­loze voorbeelden in de natuur. In de winter, als alles stil lijkt te staan, maakt de natuur zich op voor de lente. Er is rust, maar geen stagnatie. De winterse rustperiode wordt gevolgd door bloei. Stagnatie wordt daarentegen gekenmerkt door afwezigheid van ontwikkeling. Het is als stilstaand water, waarin de waterplanten gaan rotten. Deze stilstand leidt niet tot vooruitgang, maar tot bederf. In situaties die gestagneerd zijn, zorgt beweging voor doorstroming.

Stagnatie voorkomen Ik wil een tweede boek schrijven. Tijdens het schrijfpro­ces laat ik me op geen enkel moment sturen door twijfel of onzekerheid. Wat ik wél doe is bewegen. Dagelijks ben ik aan het fietsen, lopen of zwemmen. Elke schrijfperiode wordt ingebed in beweging, zodat stagnatie voortdurend wordt voorkomen en ik steeds fris plaatsneem achter mijn bureau. Ik vertrouw erop dat het nieuwe, nog onbekende boek zichzelf zal schrijven. Het is een soort surfen op de golf van niet-weten.

Schijnbare stilstand

Verandering gaat vaak samen met perioden waarin niks lijkt te gebeuren. Dit is geen stagnatie, maar de stilte die vooraf­gaat aan beweging. Een periode van bloei in jezelf, in je werk of in organisaties wordt vaak voorafgegaan door zo’n tijd van schijnbare stilstand. Die ongemakkelijke stilte moet je soms langer verduren dan je zou wensen. Deze ervaring van niet-weten kan heel oncomfortabel zijn en sterke gevoelens oproepen van onrust tot irritatie, angst, verdriet en woede. Die gevoelens komen grotendeels voort uit het feit dat je niet weet waar de situatie heen beweegt. In een dergelijke peri­ode kun je niet anders dan je verhouden tot de onbegrijpe­lijkheid, onzekerheid, of onvoorspelbaarheid van het leven die aan het licht komt. Mensen in de rouw gaan ook meestal door een periode die lijkt op stilstand, maar die in feite een voorbode is van vernieuwing. In hoofdstuk 9 lees je meer over deze tussentijd.

Niet-weten

Werken met niet-weten is een belangrijk en interessant aspect van persoonlijk leiderschap, waar de laatste jaren steeds meer belangstelling voor is. In Theory U wordt bij­voorbeeld bewust gewerkt met het niet-weten. Het wordt gewaardeerd als een noodzakelijke periode binnen duur­zame veranderingsprocessen, waarin je contact kunt maken met het potentieel in een situatie.

In Embodied Learning werk ik veel met het aan den lijve ervaren van niet-weten, bijvoorbeeld door pauzemomenten in te lassen binnen bewegingsoefeningen. Door bewust te beleven wat er in jezelf gebeurt als je niet weet waar een beweging heen gaat, kun je oefenen om vertrouwd te raken met de ervaring van ongemak en onzekerheid. Je bouwt aan een vertrouwensrelatie met het onbekende. Het fysiek kun­nen verduren van en ontspannen in niet-weten kan leiden tot een verrassend gevoel van vitaliteit. Psychotherapeut Esther Perel zegt dat ‘active engagement with the unknown’ (actieve betrokkenheid bij het onbekende) een voorwaarde is voor vitaliteit binnen relaties. Zij zegt dat ze in haar relatie­therapieën direct kan waarnemen of mensen het onbekende in hun midden verwelkomen, of dat ze gericht zijn op wat ze al kennen.

Alles in beweging Op de markt kom ik een oude vriendin tegen die sinds een jaar gescheiden is. Ze vertelt dat haar ex-man al enige tijd een nieuwe relatie heeft. Veel mensen om haar heen vra­gen of het voor haar niet ook tijd wordt om op zoek te gaan naar een nieuwe partner. Zij heeft daar geen enkele behoefte aan. Eerst wil ze de scheiding verwerken, in haar eigen tempo. Ze beschrijft dat alles in haar leven onbe­paald is: ze heeft nog geen idee waar ze wil wonen, het is onduidelijk hoe ze haar leven wil inrichten, ze weet niet of ze haar werk wil voortzetten of veranderen. Alles is in beweging en ze weet nog niet waarheen. Dat geeft haar behalve onzekerheid ook een gevoel van kracht.

Vertrouwen op kansen

Het onbekende schept ongekende mogelijkheden. Als je ver­trouwt op het potentieel binnen een situatie, dan doen kan­sen zich vanzelf aan je voor en is stagnatie ver weg. Je schept de ruimte in jezelf om niet te varen op vrees, maar om juist kansen op te merken. Dat vraagt een flexibele instelling waarin je de uitkomsten van je zoekproces niet van tevoren vastlegt. Je uitgangspunt is dat je durft te vertrouwen op je hulpbronnen en de ervaring dat het leven altijd nieuwe kan­sen biedt. Obstakels kunnen een springplank zijn voor groei. Hieronder een voorbeeld van iemand met een enorme drijf­veer om mensen te helpen en een even groot vertrouwen in mogelijkheden.

Belichaming van vertrouwen Zenleraar Bernie Glassman woont begin jaren tachtig van de vorige eeuw in Yonkers, een voorstad van New York waar veel daklozen wonen. Hij heeft weinig geld, maar weet de toenmalige burgemeester ervan te overtuigen dat hij daklozen een woning en werk wil verschaffen. Met behulp van donaties en de welwillendheid van de burge­meester koopt hij een groot wooncomplex. Als hij de dak­lozen aan een woning heeft geholpen, blijkt het niet zo gemakkelijk om hen aan werk te helpen. Daarom richt hij een bakkerij op met werkgelegenheid voor een flink aantal bewoners. Hij heeft nauwelijks verstand van bakken, maar vertrouwt erop dat ze het zullen leren. De onderneming wordt een groot succes. Binnen een jaar heeft de Greyston Bakery een miljoenencontract om alle brownies te leveren die worden verwerkt in Ben & Jerry’s ijs.

Hoe meer je echter overtuigd bent van de onveranderlijkheid van een situatie, des te meer je de ervaring van stagnatie voedt. Wanneer je gelooft dat iets onmogelijk, onbereikbaar of onverzettelijk is, nodig je die ervaring uit. Dit patroon kun je doorbreken door je lichaam in te zetten, zodat je sterker wordt door obstakels. Stagnatie kan met behulp van bewe­ging en voorstellingsvermogen transformeren naar vooruit­gang en groei.

Vitaliteit op de kaart Een hr-medewerker merkt dat er binnen haar organisatie steeds meer mensen langdurig ziek zijn. Ze heeft verschil­lende ideeën wat de organisatie daaraan kan doen, maar is ervan overtuigd dat er nooit iets zal veranderen. Maanden­lang gaat ze naar het werk met frustratie en woede, terwijl ze overweegt om de organisatie te verlaten. Dan verandert er iets in haar houding. Tijdens het hardlopen vat ze moed voor een gesprek met haar leidinggevende. Tot haar verba­zing blijkt deze zelf ooit een burn-out te hebben gehad en haar frustratie volkomen te begrijpen. Samen ontwikkelen ze een uitgebreid plan om langdurige uitval te voorkomen. Het lukt hen om het onderwerp vitaliteit binnen de organi­satie breed op de kaart te zetten.

Drempeltijd

Als je een nieuwe stap neemt, is er vaak een innerlijke drem­pel waar je overheen moet stappen. Je durft niet, je weet het niet, je vreest dat … Een drempel is volgens Van Dale behalve het onderdwarsstuk van een deurkozijn, een blokkade of een belemmering. Om een belemmering op te lossen is ‘drem­peltijd’ nodig: ‘de tijd die na een zeker tijdstip moet verlopen alvorens iets gaat werken of van kracht wordt’ (Van Dale).

Stagnatie doorbreken Vraag je af op welke gebieden in je leven er sprake is van stagnatie. Kies een kleine of iets grotere kwestie uit die vastzit en die je wilt onderzoeken. Breng de stagnatie in beeld door middel van een lichaamshouding. Doorvoel je houding. Laat de houding geleidelijk los en stap vervolgens over een denkbare drempel in de richting van je vrijheid. Neem nog een stap en ervaar dat je op een vrije plek staat. Laat een houding opkomen voor dat gevoel van vrijheid. Ga vervolgens terug naar de plek waar je begon en vraag je daar af: wat is er nodig om in beweging te komen? Herhaal de oefening en onderzoek of er iets is veranderd.

Bron: Sterk staan door flexibel bewegen – Belichaamd leiderschap met Embodied Learning door Paula Kolthoff