We zijn nog altijd geneigd te denken dat perfectionisme een positieve eigenschap is. Toch is niets minder waar. Perfectionisme is vooral een onhaalbaar ideaal dat ons meer kost dan het ons oplevert. Perfectionisme is voor echt niemand goed. Als we het idee van perfectie los kunnen laten, zijn we in staat om beter te presteren dan ooit.
De perfectieparadox
‘En wat is je slechte eigenschap?’ Met een verwachtingsvolle blik keken beide mannen in pak me van achter de tafel aan. Ik wilde de baan heel graag. Het werk was inhoudelijk uitdagend, de arbeidsvoorwaarden precies passend voor iemand met ambitie én een kinderwens, en het vooruitzicht om elke dag op de fiets naar mijn werk te kunnen lonkte, na vele jaren van files en vertraging onderweg. De realiteit was dat ik weinig ervaring had in deze sector en dat mijn opleiding niet exact aansloot bij de gestelde eisen. Wat kon ik antwoorden op deze voor de hand liggende vraag waarmee ik mijn kansen enigszins zou vergroten? ‘Ik kan nogal perfectionistisch zijn,’ stamelde ik. Een wenkbrauw ging omhoog. Gevolgd door de opmerking: ‘Dat lijkt me niet echt een slechte eigenschap. Probeer het nog eens.’ De ironie van die reactie ontging me op dat moment. Zelfs mijn eerlijke antwoord over mijn perfectionisme bleek niet goed genoeg. Maar wat natuurlijk vooral belangrijk is aan dit voorbeeld is de vraag: hoe zit het nu eigenlijk met perfectionisme? Is perfectionisme nu wel of niet een slechte eigenschap?
Now that you don’t have to be perfect, you can be good – John Steinbeck
Wat levert perfectionisme op?
Levert perfectionisme iets op? Voor jezelf, als perfectionist, voor je omgeving, je leidinggevende, je team en de organisatie? En tegen welke prijs? Wat kost het eigenlijk om een perfectionist te zijn? En kun je er ook van afkomen, als je dat zou willen? Is het iets wat je kunt aanleren of afleren, of is het erfelijk en word je ermee geboren? En gesteld dat het mogelijk is, zou je het dan ook willen afleren? Of ben je eigenlijk wel blij dat je een perfectionist bent omdat je ervan overtuigd bent dat je mét dat streven naar perfectie veel meer bereikt dan zonder? Ben je stiekem bang dat je een klaploper zou zijn als je dat perfectionisme niet had om je continu in te fluisteren dat je nog een stapje extra moet zetten en het nog niet verdiend hebt om even uit te rusten en te genieten van wat je hebt bereikt?
Neem Lisa. Ze heeft na jaren hard werken eindelijk die felbegeerde baan als communicatieadviseur bemachtigd. Een baan waar ze alles voor inzet. Haar ambitie, haar talent, haar energie. En ja, ook haar vrije avonden en weekenden. Zo komt het nogal eens voor dat ze een uitnodiging voor een gezellig uitje toch maar afslaat. Omdat dat persbericht eerst nog beter moet. En ook ʼs avonds zit Lisa nog vaak lang achter haar laptop. Net even die woordkeuze of die ene zin aanpassen die nog niet helemaal lekker loopt. Het is veel, het is druk, maar dat hoort erbij. Zo’n baan kun je alleen maar doen als je alles geeft en nooit tevreden bent. Denkt Lisa.
Perfectionisme neemt toe
Perfectionisme is niet van de laatste tijd. In 1952 schreef John Steinbeck de roman East of Eden, waar de quote boven dit artikel uit is geciteerd. Ook toen waren er perfectionisten. En ook toen was het duidelijk dat er ook nadelen aan verbonden waren. Toch is het aantal perfectionisten in de afgelopen jaren flink gestegen. Uit onderzoek onder ruim veertigduizend studenten blijkt dat tussen 1989 en 2016 perfectionisme toe is genomen, zowel bij mannen als vrouwen en in alle onderzochte landen. Blijkbaar is er iets aan perfectionisme wat aantrekt, wat een oplossing lijkt te bieden. Waarom zouden mensen anders blijven vasthouden aan hun perfectionisme? Hoewel veel mensen wel zien dat er ook flinke nadelige aspecten kleven aan perfectionisme, zijn er blijkbaar meer voordelen te behalen. En vinden veel mensen blijkbaar, net als in mijn sollicitatiegesprek, dat perfectionisme niet écht een slechte eigenschap is. Of spelen er andere zaken mee? Vinden we perfectionisme weliswaar niet goed of fijn, maar is het onmogelijk geworden om ermee om te gaan en het af te leren?
Maak kennis met Michiel. Michiel werkt als leidinggevende bij een softwarebedrijf. De laatste jaren is het bedrijf flink gegroeid en Michiel heeft veel nieuwe mensen aangenomen. Mensen die talent hebben voor softwareontwikkeling, maar vooral mensen die zelfstandig werken en hart voor de zaak hebben. Met het groeien van zijn team heeft Michiel immers steeds minder tijd om zich uitvoerig bezig te houden met iedereen persoonlijk. Daarom neemt Michiel graag perfectionisten aan. Dat zijn loyale medewerkers, die altijd een stapje harder lopen en net zo lang doorwerken tot ze echt tevreden zijn. Dat zijn de mensen die hij nodig heeft in deze tijd van snelle groei. Hoewel hij soms twijfelt of het wel goed gaat met zijn mensen. Of ze overeind blijven. En soms ook of ze eigenlijk wel zo productief zijn als hij denkt dat ze zijn.
Is een perfectionist de ideale werknemer?
Veel leidinggevenden nemen graag perfectionisten aan. Perfectionisten, dat zijn medewerkers die veel verantwoordelijkheid nemen, zich extra inspannen en niet te moeilijk doen over extra uren of taken. Ze vergen niet al te veel begeleidingstijd, want ze zijn goed in staat om zelf gedisciplineerd en hard te werken. Ze streven altijd naar beter en meer, en zijn onvermoeibaar in hun pogingen om uit te blinken. Dat klinkt natuurlijk als de ideale werknemer. Maar de vraag is of perfectionisme ook werkelijk leidt tot betere kwaliteit. Want perfectionisme leidt ook tot uitstelgedrag, twijfelen en aarzelen, pleasen en burn-outverschijnselen. En dat hoge, onhaalbare ideaal wordt in de praktijk nooit bereikt; het leidt eerder tot onderpresteren en verlamming dan tot leren en ontwikkeling. Wil je een creatieve en innovatieve werkomgeving creëren waarin mensen van elkaar leren en met elkaar tot de beste resultaten komen, dan is perfectionisme dus eerder een bedreiging dan een aanvulling voor je team.
Een beetje perfectionistisch, kan dat ook?
Hoe zit het met jou? Ben jij een perfectionist? Misschien zeg je hartgrondig ja en weet je van jezelf al jaren dat je perfectionist bent, of op z’n minst trekjes vertoont in deze richting. Waarschijnlijk heb je dan ook allang gemerkt wat perfectionisme je kost. Wat de nadelen zijn voor jou en voor je omgeving. Ben je al zover dat je afscheid wilt nemen van je perfectionisme? Of denk je dat het je toch helpt en beter maakt? Ben je er nog van overtuigd dat perfectionisme je helpt om je ambities waar te maken?
Ronda ziet zichzelf helemaal niet als perfectionist. Ze doet haar werk met plezier en grote inzet, daar niet van, maar ze is zich heel erg bewust van het feit dat ook zij soms fouten maakt, net als iedereen. Dat ze niet alles ziet en dat ze het werk niet altijd afkrijgt. Dat is ook onmogelijk in het zorgteam waarin ze werkt. Er is altijd meer werk dan er beschikbare mensen zijn. Dus doet Ronda wat ze kan, en als haar dienst is afgelopen, sluit ze de dag af en laat ze haar zorgen in haar kluisje achter. Maar thuis bij Ronda zie je opeens een heel ander patroon. Haar huis ziet er altijd uit als om door een ringetje te halen. Ze houdt niet van rommel en is altijd aan het opruimen en schoonmaken. Haar partner wordt er kriegel van. ‘Laat toch zitten, dat ramen zemen, ik wil liever even gezellig met je borrelen en kletsen.’ Maar Ronda kan pas rust nemen als alles is gedaan. En dan nog gebeurt het geregeld dat ze afgeleid wordt door een stofje op de kast of een veeg op de vloer. Tot irritatie van haar geliefde.
Misschien twijfel je en merk je bij jezelf op dat je op sommige terreinen heel perfectionistisch bent, terwijl je op andere gebieden in je leven heel goed kunt leven met een beetje minder. De kans bestaat dat je denkt dat het dus wel meevalt. Je zult zien dat veel perfectionisten dat herkennen. En dat perfectionisme zich kan uiten in verschillende onderdelen van je leven.
Misschien ben je leidinggevende van een perfectionist en vraag je je af hoe je hem of haar het beste kunt leidinggeven. Vind je het eigenlijk wel prettig om zo iemand in je team te hebben? Perfectionisme kan je veel brengen, maar er kleven ook negatieve consequenties aan. En onderschat niet wat jouw invloed is op het perfectionisme van je medewerkers. Wil je er iets aan doen? Je hebt meer mogelijkheden tot je beschikking dan je wellicht denkt.
Bron: De perfectieparadox – Stop met perfectionisme en word beter dan ooit door Marjon Bohré
