Bij het faciliteren van verandering bij een cliënt gebruiken we in Clean Language een raamwerk voor verandering. Dit is een proces van vijf stappen die in het model heel logisch op elkaar volgen, maar in de praktijk lopen de verschillende stappen soms kriskras door elkaar heen. In dit artikel bespreken we hoe je het raamwerk toepast.
Opbouw van het raamwerk
Mensen zoeken de hulp van een coach of begeleider als ze iets in hun leven willen veranderen. Soms komt een cliënt binnen met een probleem of ongewenste situatie, soms al meteen met een gewenste uitkomst. Binnen Clean Language focussen we ons vrij snel op de gewenste uitkomst van de cliënt. Het raamwerk voor verandering helpt de cliënt zijn gewenste uitkomst te realiseren. Het raamwerk is als volgt opgebouwd:
Stap 1 Bepalen van de gewenste uitkomst
De eerste stap is het bepalen van de gewenste uitkomst van de cliënt. Als facilitator is het van belang te herkennen wanneer de cliënt een gewenste uitkomst heeft waar hij mee aan de slag wil. Voor het bepalen van de gewenste uitkomst gebruiken we de uitkomstgerichte vraag en het PRU-model. Een gewenste uitkomst kan zich ook spontaan aandienen. Hoe de gewenste uitkomst ook tot stand komt, deze biedt de cliënt een lonkend perspectief ten opzichte van het hier-en-nu.
Stap 2 Gewenste uitkomst verstevigen
Vervolgens stel je Clean-vragen om de cliënt te ondersteunen het landschap van zijn gewenste uitkomst zo scherp mogelijk te krijgen, concreet en gedetailleerd. Dit doen we door van de verschillende onderdelen of aspecten in het landschap de naam, de locatie en de kenmerken te bevragen, net als de verschillende relaties tussen de onderdelen. Zo krijgt de cliënt meer duidelijkheid over de verschillen tussen de huidige en de gewenste situatie. De huidige situatie gaat ‘wringen’, wat een drijfveer is om gewenste verandering te realiseren. We streven ernaar dat de cliënt zich de gewenste uitkomst eigen maakt, op zo’n manier dat hij dit ook in het lichaam gaat voelen en beleven. Dit is de eerste stap naar verandering.
Stap 3 Effecten van de gewenste uitkomst onderzoeken
Als de cliënt de eigen gewenste uitkomst tijdens de facilitatie ervaart, onderzoeken we de effecten. Dit doen we door de effectvragen te stellen: ‘En wanneer (gewenste uitkomst), wat gebeurt er dan?’ Ook het effect van de gewenste uitkomst ga je weer verkennen door te vragen naar kenmerken en locatie. De vraag: ‘En wat gebeurt er dan?’ kun je meerdere keren stellen. Zo maak je de effecten en consequenties van de gewenste uitkomst steeds concreter. Dit geeft de cliënt de mogelijkheid te ontdekken of de gewenste uitkomst inderdaad bij hem past. Wanneer dit niet zo is, kan de cliënt de uitkomst bijstellen. Bijvoorbeeld wanneer sommige consequenties (nog) minder wenselijk blijken dan het oorspronkelijke probleem.
Het onderzoeken van de effecten kun je zowel met concrete als metaforische gewenste uitkomsten doen:
• Concreet: ‘En wanneer je voldoende geld hebt, precies € 5.000 op de bank en je schulden zijn afbetaald, wat gebeurt er dan?’
• Metaforisch: ‘En wanneer het schild er is, het schild dat de pijlen van de ander opvangt, weegt en afweert of verzacht binnenlaat, wat gebeurt er dan?’
In deze stap checken we zo nodig ook of de gewenste verandering de huidige ongewenste situatie ‘oplost’. Dit doen we met de vraag: ‘En wanneer (gewenste uitkomst), wat gebeurt er dan met (ongewenste situatie of gedrag)?’
Stap 4 Onderzoek de voorwaarden voor de gewenste uitkomst
De ervaring leert dat op het moment dat het gewenste uitkomstlandschap van de cliënt zo veel en zulke exclusieve aandacht krijgt, de veranderingen ‘spontaan’ optreden. Zie voor een voorbeeld de tweede casus van dit hoofdstuk. In dat geval ga je meteen door naar stap 5.
Soms is dit echter het moment waarop cliënten beseffen dat er nog wat moet gebeuren om de gewenste uitkomst te realiseren. We onderzoeken deze zogenoemde noodzakelijke voorwaarden met de vraag: ‘En (gewenste uitkomst) en wat is hiervoor nodig?’ Als de noodzakelijke voorwaarden in kaart gebracht zijn, controleer je of ook aan deze voorwaarden voldaan kan worden. Dit check je met de vraag: ‘En kan (noodzakelijke voorwaarde)?’
Het komt voor dat de cliënt noodzakelijke voorwaarden ervaart die niet gerealiseerd kunnen worden. In dat geval geeft de facilitator terug: ‘En wanneer dat niet kan én dat is nodig voor (gewenste uitkomst), wat zou je dan willen dat er gaat gebeuren?’ Zo laat je de cliënt werken met wat er binnen de huidige voorwaarden wel kan. Als de nieuwe gewenste uitkomst volledig anders is dan de eerder bepaalde, ga je terug naar stap 1 in het raamwerk.
Stap 5 De verandering verstevigen
De laatste stap in het model is het verstevigen van veranderingen in het innerlijke landschap van de cliënt. Dit doen we door de verandering bevragen met de vragen naar kenmerken, locatie en relaties. Zo ervaart de cliënt de verandering weer heel concreet en belichaamd.
Het verstevigen van veranderingen is de laatste stap in het model, maar veranderingen kunnen ook tussentijds plaatsvinden. Wees dus alert op signalen van de cliënt. Deze kan aangeven dat er iets veranderd is in het landschap, of opeens non-verbale of verbale signalen van verandering geven. In het eerste geval vraagt de facilitator door op de verandering zodat het veranderde symbool of aspect ‘steviger’ wordt. In het tweede geval kan de facilitator vragen: ‘En wat gebeurt er nu?’ Om vervolgens door te vragen op de informatie van de cliënt.
Houvast voor het werken met veranderingen
De vijf stappen van het raamwerk geven de facilitator houvast voor het werken met veranderingen. Het is van belang om te onthouden dat het een model is en dat een cliënt in het echt het proces niet altijd zo mooi stapsgewijs doorloopt. Soms zijn vraagstukken hardnekkig en soms zijn eerst kleine veranderingen nodig voordat er zo veel is ‘verschoven’ dat de cliënt een merkbare verandering in zijn leven ervaart.
Bron: Hoofdstuk 17 uit Clean Language – Taal van aandacht voor verandering en groei door Michael Oskam en Madelon Sinnige
| Meer lezen uit Clean Language? Met een abonnement op Boom Coaching Collectie lees je het complete boek online. |
