Flexibiliteit als noodzaak

We komen regelmatig situaties tegen die ons talent voor sou­plesse uitdagen. Flexibiliteit kun je trainen via lichaamsbewust­zijn, zodat je zowel sterk kunt staan als soepel schakelen in lastige of veranderde situaties. Verbinding met je lichaam stelt je in staat om helemaal aanwezig te zijn en te navigeren tussen denken, voelen en intuïtie. Hierdoor ontwikkel je belichaamd leiderschap.

Flexibiliteit als noodzaak

In je leven en werk doen zich regelmatig gelegenheden voor om je flexibiliteit te oefenen. Bijvoorbeeld wanneer dingen anders lopen dan je had gepland of gewenst. De realiteit laat zich niet altijd plooien naar je ideeën, maar je kunt wel iets doen aan je beleving ervan. De kwaliteit van je aanwezigheid is daarbij je belangrijkste instrument: je mate van betrok­ken en aandachtig present zijn bij wat zich voordoet, waar­door een gepaste reactie vanzelf ontstaat. Die open, volledi­ge manier van aanwezig zijn kun je trainen, zodat je zowel sterk kunt staan als soepel schakelen in lastige, complexe of veranderde situaties. Dit boek biedt verschillende perspectie­ven op het ontwikkelen van die elasticiteit.

Training van je souplesse is een prachtige combinatie met krachtig persoonlijk leiderschap. Sterk staan is natuurlijk een belangrijk aspect van je werk als leider of begeleider. Kwaliteiten en vaardigheden als koersvastheid, betrouwbaar­heid, duidelijke kaders neerzetten, grenzen kunnen stellen, alertheid en krachtig optreden zijn heel waardevol in bege­leiderschap. Daarnaast is het zinvol om bewust je flexibili­teit en wendbaarheid te trainen. Dit maakt het mogelijk om vrij en effectief te reageren in uiteenlopende situaties. Een flexibele houding zorgt ervoor dat je bewegingsvrijheid toe­neemt, waardoor je kunt handelen vanuit openheid, creativi­teit en compassie.

Belichaamd leiderschap ontwikkelen

Als je krachtig én soepel aanwezig wilt zijn, is je hoofd als kompas niet genoeg. Sterk en lenig leiderschap is niet alleen gebaseerd op cognitie, maar ook op lichaamsbewustzijn. Verbinding met je lichaam stelt je in staat om te navigeren tussen denken, voelen en intuïtie. Het zorgt dat je in contact bent met je ‘gut-feeling’. Leiderschap vanuit deze verbinding is wat ik ‘belichaamd leiderschap’ noem.

Soepel bewegen Neem een lastig vraagstuk dat je bezighoudt. In plaats van erover te piekeren kies je voor een andere benadering en ga je tien minuten buiten lopen. Laat je gedachten even voor wat ze zijn en verplaats je aandacht zo veel mogelijk naar je lichaam. Onderzoek wat je allemaal kunt versoepelen terwijl je loopt. Loop zo soepel als je kunt. Niet alleen met flexibele tred, maar ook met soepele armbewegingen, een flexibele wervelkolom, ontspannen ogen in je kassen, je kaken los van elkaar en een vloeiende ademhaling. Is er nog meer wat je kunt versoepelen? Keer dan met je aandacht terug naar het vraagstuk dat je bezighield. Wellicht is het samen met jou in beweging gekomen.

Ons hoofd heeft overal een mening over, maar de rest van ons lichaam weet vaak heel direct waar de oplossing ligt. We hebben duizenden gedachten per dag, volgens sommigen zelfs tienduizenden, waarvan de meeste herhalend zijn en negatief over jezelf. Naast de feiten en oordelen die je hoofd produceert, is er waardevolle informatie in je lichaam die je kunt inzetten bij de vraagstukken die je tegenkomt.

Onderzoek maar eens welke informatie je hart heeft over een lastige situatie zoals een zieke medewerker, een ingewikkelde coachee of een vraagstuk dat onoplosbaar lijkt. Als je voorbij je vaststaande opinies wilt kijken, heeft je lichaam de sleutel. Ik coachte een consultant die een opdracht had aangenomen waar hij zich heel onprettig bij voelde. Toen ik hem vroeg naar de fysieke plek van het ongemak zei hij dat hij er buikpijn van had. Tijdens de sessie onderzochten we de reactie op de opdracht van zijn hoofd, hart en buik. Zijn hoofd vertelde hem dat hij het werk financieel nodig had. In zijn hart bleek hij loyaal te zijn aan de opdrachtgever, die hij graag wilde redden. Zijn buik vertelde hem echter dat hij het niet moest doen, omdat de opdracht hem niet paste. Uiteindelijk besloot hij zijn intuïtie te volgen.

We zijn voortdurend geneigd om onze gedachten meer te vertrouwen dan de rest van de informatie die we krijgen. Daardoor zijn we niet werkelijk in contact met wat er hier en nu gebeurt. We verkeren een groot deel van de tijd in een abstractie van de werkelijkheid. Lichaamsbewustzijn zorgt dat je met je aandacht terugkeert naar je directe ervaring, waardoor je je anders verhoudt tot het huidige moment. Op basis van die ervaring kun je fris en effectief reageren op wat zich voordoet, zowel in je binnenwereld als in de buitenwereld.

In de mijn boek Sterk staan door flexibel bewegen vind je verschillende lichaamsgerichte oefeningen en praktische voorbeelden om je talent voor flexibiliteit te herkennen en trainen, waardoor je meer belichaamd aanwezig bent. Dat heeft grote voordelen voor je begeleiderschap. Flexibiliteit leidt onder andere tot meer wendbaarheid, bewegingsruimte, nieuwe inzichten, relativering en perspectiefverruiming, waardoor je meer opties hebt. Hierna vind je een aantal voorbeelden.

Flexibiliteit leidt tot wendbaarheid

Een soepele houding zorgt ervoor dat je met minder weerstand kunt meebewegen met wat er voorvalt. Souplesse is ruimte kunnen maken voor onverwachte situaties of andere ideeën. Het schept ruimte om adequaat te reageren op gebeurtenissen zonder vast te lopen in je gedachten. In complexe of tegenvallende situaties ben je beter in staat om je roer te wenden. Voorwaarde is wel dat je bewust door je heen hebt laten gaan wat er in jou wordt aangeraakt.

Flexibiliteit komt voort uit erkenning daarvan. De trainingsdag die ik aan het begin van dit hoofdstuk beschreef, deed een flink beroep op mijn flexibiliteit. Ik stond even stil bij de lichamelijke sensaties die de verschillende veranderingen in mij teweegbrachten. Nadat ik de onrust in mijn buik en hartstreek had opgemerkt, kon ik verder. Ik introduceerde een loopoefening en deed zelf mee. Vervolgens kon ik me moeiteloos richten op het belang van de groep en hoe ik dat het beste kon dienen. Ik zorgde dat de dag niet stagneerde door de controle iets te laten vieren, mijn gevoel voor humor in te zetten en tegelijk besluitvaardig te reageren.

Flexibiliteit leidt tot bewegingsruimte

Flexibiliteit schept bewegingsruimte in vastgelopen vraagstukken. Je kunt stagnatie omzetten in ontwikkeling door beweging in te zetten. Een crisismanager kwam bij mij voor coaching vanwege sombere gedachten rond zijn naderende pensioen. Voor hem was het moeilijk voorstelbaar hoe hij al die ‘vrije’ tijd op een zinvolle manier zou doorkomen. Sinds zijn pensioen in aantocht was, had hij last van hoofdpijn en van kramp in zijn beenspieren. Hij vertelde dat hij zonder enige inspanning zware crises in organisaties kon begeleiden. ‘In dergelijke situaties ben ik lenig en kwiek van geest. Ik neem moeiteloos de juiste besluiten en je gelooft niet hoeveel er wordt gelachen in mijn werkkamer!’ Nu stond hij voor de moeilijke opdracht om flexibel mee te bewegen met een nieuwe levensfase.

Wandelcoaching leek daarom vanaf het begin passender dan zittende coachsessies. We hebben gewerkt met de belemmerende leiderschapspatronen die ik beschrijf in hoofdstuk 2 en we hebben zijn situatie vanuit verschillende invalshoeken bekeken (zie hoofdstuk 6). Na drie sessies was zijn verkramping letterlijk en figuurlijk versoepeld.

Wandelen is een eenvoudige lichaamsgerichte manier om je houding ten opzichte van vraagstukken te veranderen en versoepelen. Geen wonder dat wandelcoaching de laatste jaren een enorme vlucht heeft genomen. Wandelen zet je letterlijk en figuurlijk in beweging. Dat geldt niet alleen voor de coachsituatie of andere tweegesprekken, maar ook in je eigen wandelingen. Tegenwoordig doe ik daarom veel van de voorbereidingen van mijn workshops lopend. Meestal loop ik een traject dat ik goed ken, met mijn aandacht losjes op het thema dat ik wil vormgeven. Dat helpt om nieuwe ideeën en werkvormen te genereren. De inhoud van dit boek is voor een deel lopend ontstaan.

Flexibiliteit leidt tot nieuwe inzichten

Een flexibele mentaliteit zorgt ervoor dat je openstaat voor verschillende uitkomsten van een gesprek, zonder daar van tevoren invulling aan te geven. Uit een open, soepele houding tijdens een gesprek, vergadering of teambijeenkomst ontstaan nieuwe inzichten. Een projectmanager die windmolens plaatst op zee, vertelde me dat hij vóór de start van een nieuw project altijd buitengewoon goed luistert naar alle betrokken partijen, omdat iedereen waardevolle informatie levert om het project te laten slagen. Vaak zit daar nieuwe informatie bij waaraan hij nog niet had gedacht. Hij zorgt dat hij een duidelijk beeld heeft van de wensen van de klant, de beschikbaarheid van schepen en materiaal, de talenten en meningen van medewerkers, de financiële kant van het project, de weersomstandigheden, de hoogte van de golven en de zeedieren ter plaatse, et cetera. Vervolgens bepaalt hij zijn strategie en ontwerpt hij een plan.

Een open houding kan in sommige gevallen leiden tot de pijnlijke conclusie dat de oorzaak voor een vastgelopen situatie te vinden is bij jezelf. In een aantal gesprekken kwam een bestuurder die ik coachte er geleidelijk achter dat ze door te vertrekken een essentiële bijdrage kon leveren aan een gewenste verandering in haar organisatie. Door haar starre houding hield zij onbedoeld een aantal veranderingen tegen. Haar vertrek bleek uiteindelijk de beste uitkomst voor alle betrokkenen, inclusief haarzelf.

Flexibiliteit leidt tot relativering

Flexibiliteit helpt om situaties te bekijken met relativering en humor. Lichtvoetige betrokkenheid zorgt dat je niet snel gevangen of ingezogen raakt in gebeurtenissen en ontmoetingen. Die onbevangen houding maakt dat je kwesties een onverwachte wending kunt geven. Van een hoge militair hoorde ik ooit dat hij in een langdurige, vastgelopen vergadering op het idee kwam om op de vergadertafel te gaan liggen en te doen alsof hij sliep. De hilariteit die ontstond wekte de flexibiliteit van het gezelschap en zette het gestrande overleg weer in beweging. Een dergelijke spontane reactie kan aanstekelijk werken op de mensen om je heen, ook in serieuze omstandigheden.

Humor is een geweldig instrument om verandering te bewerkstelligen. Je hebt er alleen toegang toe als je niet gevangen bent in een situatie, maar in staat bent om je talent voor flexibiliteit te verzilveren. In een stroeve teambegeleiding laat ik teamleden weleens hun weerzin uitbeelden (‘Laat zien hoe jij je kont tegen de krib gooit’), waardoor er enorm wordt gelachen. Vervolgens ontstaat er ruimte voor het echte gesprek.

‘morrel onze marmeren gedachten los
kietel ons ijzeren gelijk
bescherm ons met uw schaterlach’
Uit het gedicht Erbarm u van Joke van Leeuwen (2016)

Flexibiliteit leidt tot perspectiefverruiming

Training van je mentale lenigheid verruimt je perspectief. Wanneer je een onbeweeglijk standpunt inneemt, is het lastig om een belang te zien dat afwijkt van je persoonlijke mening of oordeel. Flexibiliteit haalt je uit je egocentrische zienswijze.

Andere perspectieven insluiten Een leidinggevende binnen een zorginstelling vertelt tijdens de coaching dat er in zijn managementteam twee mensen zijn die uit een andere cultuur komen dan hijzelf. Deze mt-leden dagen hem telkens opnieuw uit om zich te realiseren dat je zaken van een heel andere kant kunt bekijken. Als hij die waarheid tot zich heeft laten doordringen, is hij bereid om in plaats van zich te ergeren, extra tijd in te ruimen om naar hen te luisteren. Hij realiseert zich dat zij spreken namens velen en ziet daar de waarde van in.

Een crisis of ongeluk kan uitnodigen tot verbittering als je je blind staart op je eigen lijden, maar je kunt er ook door groeien en daarmee je persoonlijke lijden overstijgen. Een bijzonder voorbeeld hiervan vind ik Malala Yousafzai, die in Pakistan te maken kreeg met een aanslag op haar leven door de Taliban. Die gebeurtenis zorgde ervoor dat zij nog actiever werd als voorvechtster voor kinderrechten. Ze werd in 2014 de jongste winnares van de Nobelprijs ooit. Je kunt leren om breder te zien dan je eigenbelang, zodat je grotere belangen kunt dienen.

Je lichaam als leiderschapsinstrument

Lichaamsbewustzijn is een poort naar de ontwikkeling van je flexibiliteit. Embodied Learning gaat over verbinding met je lichaam en het waarnemen van je lichaamssensaties op ieder moment. Er zijn verschillende redenen waarom het belangrijk is om je lichaam als waarnemingsinstrument door en door te leren kennen.

1. Als trainer/begeleider kun je alleen diepgaand overbrengen wat je zelf belichaamt. Daarvoor is verbinding met je lichaam en het waarnemen van fysieke signalen essentieel.
2. Lichaamsbewustzijn verhoogt je sensitiviteit. Dat geeft je waardevolle informatie voor je begeleiding of coaching. Je weet bovendien beter welke waarnemingen van binnenuit komen en welke informatie uit je omgeving komt. Dat helpt om je energie te managen.
3. Lichaamsbewustzijn verhoogt de kwaliteit van je aanwezigheid. Het zorgt dat je je plek kunt innemen (zie volgende hoofdstuk) en aanwezig kunt zijn met hoofd, hart en buik. Hierdoor ben je minder gefixeerd op jezelf, waardoor je meer dienend kunt zijn aan het leerproces van degenen die je begeleidt.

Souplesse We toeren door Frankrijk op een racetandem. Mijn vriend heeft veel meer ervaring op de racefiets dan ik. Hij zit voorop en zorgt dat de versnelling steeds vrij licht staat. ‘Op souplesse bereik je meer dan op macht’, zegt hij tegen me. En: ‘Je draait soepeler op een lichter verzet.’ Die uitspraken blijven de hele vakantie in me rondzingen. Later denk ik er nog vaak aan, als ik voor een ingewikkelde groep sta of wanneer een lastig vraagstuk mijn pad kruist.

Onderzoeksvragen

• In hoeverre beweeg jij je soepel door je leven? Wat gaat vanzelf en waarmee ga je het gevecht aan? Waar zit je jezelf in de weg?
• Op welke terreinen zou je meer flexibiliteit willen ontwikkelen?
• Wat helpt jou om helemaal aanwezig te zijn?

Inspiratiebronnen

Newsweek (2020). Humans have more than 6.000 thoughts per day, psychologists discover.
Hilde Backus (2021). Wandelcoaching bij stress en onzekerheid. Boom.
Joke van Leeuwen (2016). Het moet nog ergens liggen. Querido.

Bron: Sterk staan door flexibel bewegen – Belichaamd leiderschap met Embodied Learning door Paula Kolthoff