Hoe speel je met de tijd in een coachgesprek? Joris Brenninkmeijer neemt je in dit artikel mee op een ontdekkingstocht naar de rol van tijd in coaching. In zijn boek De Tijdgids geeft hij concrete handvatten om de ander te begeleiden op zijn weg door het landschap van de tijd.
Op tijd zijn, tijd tekort komen, deadlines, tijd voor jezelf, tijd verspillen of winnen, de tijd doden. Op allerlei manieren speelt tijd een rol in ons bestaan, getuige de taal die daaraan uitdrukking geeft. En even invloedrijk als tijd is in ons denken, voelen en handelen, is het ook een ongezien element. Meestal staan we er niet of nauwelijks bij stil. Dat geldt voor ons leven in het algemeen en evenzeer in de praktijk van de coach.
Ontdek de rol van tijd in coaching
In de coachliteratuur is opvallend weinig geschreven over de rol van tijd. Op welke manieren verschijnen tijd en temporele elementen in coaching? Welk nieuw handelingsrepertoire brengt tijd je in het coachgesprek? Die vragen staan centraal in De tijdgids, waarin ik je meeneem op een ontdekkingstocht naar de rol van tijd in coaching. Tijd blijkt de coach verrassend veel te bieden te hebben.
De ontdekkingstocht begint, zodra je bewust gaat opletten hoe het fenomeen tijd zich schuilhoudt in de alledaagse praktijk. Al snel ga je dan zien dat tijd op heel veel verschillende manieren aanwezig is. Tijd is er uiteraard in de vorm van de klok. Die helpt je als coach om afspraken te maken over de momenten van ontmoeting, de duur van het gesprek of de lengte van het traject. De kloktijd vraagt om een verstandig beheer: op tijd beginnen, de tijd bewaken en op tijd stoppen. Ogenschijnlijk eenvoudig, maar soms nog niet zo makkelijk. Een coachee komt steeds te laat, je laat het gesprek uitlopen, de duur tussen gesprekken blijkt te kort of te lang. Tijd is er in de vorm van de ervaren tijd, de ‘ware tijd’, zoals William Faulkner het noemde, de tijd die tot leven komt wanneer de klok zwijgt. De ware tijd is voor coaching cruciaal en vraagt om condities waarin de rust, aandacht en concentratie ontstaan die nodig zijn voor een goed reflectief gesprek. Tenslotte: in de vraagstukken van de coachee vallen allerlei soorten tijd te onderscheiden. Er is bijvoorbeeld transitietijd (de onzekere fase tussen het oude en het nieuwe) of cyclische tijd (datgene wat zich als patroon steeds weer herhaalt).
Er valt, kortom, veel te ontdekken wanneer je als coach gaat letten op tijd en temporele elementen. Het mooie is dat al die verschillende soorten tijd je handelingsmogelijkheden bieden in het coachgesprek. Dat is waar deel twee van de ontdekkingstocht begint. Hoe kun je als coach spelen met tijd? Een voorbeeld: een coachee komt voor een kennismakingsgesprek. Met ingehouden frustratie begint ze te vertellen. Een jaar eerder heeft er een reorganisatie plaatsgevonden en daarna, zo moppert ze, zijn er afspraken gemaakt die niet worden nagekomen, startende collega’s die nauwelijks ingewerkt zijn en een nieuwe directeur die een heel andere stijl van leidinggeven heeft dan zijn voorganger. Sinds een paar maanden merkt ze dat de situatie haar opslokt en te veel energie kost. Geregeld komt ze in aanvaring met collega’s, die haar jarenlange ervaring en kennis amper benutten. Ze wil graag leren hoe ze tactvoller met hen kan omgaan. En: hoe kan ze zorgen dat de situatie haar minder raakt?
Met je coachee door de tijd bewegen
Aan deze eerste vraag valt nog het nodige te verhelderen en als coaches zijn we bedreven in goed inhoudelijk doorvragen. Hoe zit het precies met je relatie met je collega’s? Wat raakt je in hoe het nu gaat? Wat doe je niet handig of wanneer lukt het je wel wat anders met de situatie om te gaan? Spelen met tijd begint wanneer je deze – op zichzelf uitstekende vragen – even opzij zet en tijd naar voren haalt. Waar ga je dan op letten? Een mogelijkheid is om de coachvraag te bekijken vanuit het perspectief van de tijdshorizon: verleden –heden – toekomst. De coachee is duidelijk toekomstgericht, wil voorwaarts. Tegelijkertijd hoor je dat er in het verleden een lastige reorganisatie heeft gespeeld, die nog doorwerkt in het heden. De vraag is: hoe kun je de ander goed helpen? Toekomstgericht vooruitblikken of terugblikken op het recente verleden? Is het wijs om direct te kijken naar hoe verder of is er nog iets uit te zoeken, te verwerken, af te ronden? Je besluit het met je coachee te delen en als vraag voor te leggen.
Zo zijn er nog andere manieren om te spelen met tijd. Je kunt jezelf bijvoorbeeld afvragen hoe je wilt omgaan met het tempo (vertragen of versnellen) of met timing (wachten of het moment pakken). In het boek werk ik vijf handelingsperspectieven uit en orden ze in een klokmodel, waarin je de verschillende manieren ziet waarop je met je coachee door de tijd kunt bewegen.
Tijd als venster, en als spiegel
Wat maakt dit alles nu zo razend interessant voor de coach? Allereerst: door tijd als gegeven meer op de voorgrond te zetten, ontstaat een perspectiefwisseling. Tijd is het venster waardoor je met nieuwe, frisse ogen naar je eigen coachpraktijk gaat kijken. Opeens zie je de verschillende vormen van tijd, waarmee je kunt ordenen en duiden wat er gebeurt tijdens het gesprek. Dat maakt de mogelijkheden en keuzes die je als begeleider hebt scherper. Het zorgt ervoor dat je bewuster gaat handelen. Misschien nog belangrijker: wat echt verschil maakt in je begeleiding als coach, is de kwaliteit waarmee je aandacht hebt en aanwezig bent voor de ander. Dat heeft alles te maken met bewustzijn, of misschien moet ik zeggen: bewust-zijn. Laat dat nu juist datgene zijn waar tijd in excelleert, wanneer je de tijd voor hem neemt: hij laat je bewust stilstaan bij wat je doet, hoe je dit doet en wie je bent. Tijd is niet alleen een venster, het is ook een spiegel.
De belangrijkste uitnodiging die ik je met De tijdgids doe, is om je door de tijd te laten inspireren met een frisse blik naar je vak te kijken. Kijk met de ogen van een tijdgids en stel jezelf opnieuw de vraag: hoe wil je de ander begeleiden op zijn weg door de tijd?
Door: Joris Brenninkmeijer (2023). De tijdgids. De wezenlijke rol van tijd in coachende gesprekken
